Vijftig jaar Stonewall: een terugblik op de geschiedenis

Op de vroege ochtend van 28 juni 1969 valt de politie de Stonewall Inn binnen om mensen te arresteren. Dat politie LHBT+ bezoekers intimideert, arresteert en hun bars sluit, komt veel vaker voor. Maar Stonewall-gangers zijn het nu zat. Deze keer laten ze zich niet intimideren. Deze avond en de avonden erna komen bekend te staan als de Stonewall-rellen. De Stonewall-rellen worden nog altijd gezien als het startblok van LHBT+ emancipatie, in zowel de VS als daarbuiten. Daarom kijkt Expreszo op het vijftigjarige jubileum terug naar deze belangrijke geschiedenis, en naar de delen ervan die je niet moet vergeten.*

*Veel van de hieronder genoemde wetten en organisaties betroffen expliciet alleen homoseksualiteit en zo noem ik het ook, maar dat kan als een overkoepelende term worden gelezen in deze tekst. Over bi+, non-binaire en trans-identiteiten was in deze tijd weinig officieel bekend, en deze werden over het algemeen als een soort subcategorie van homoseksualiteit beschouwd.

 

De jaren voor Stonewall

Sinds Stonewall is er in de VS, maar ook in Nederland, onwijs veel veranderd op het gebied van LHBT+ rechten. We staan er niet altijd meer bij stil dat zoveel daden, van seks en liefde tot aan gender-expressie, niet zo lang geleden nog strafbaar waren. In het midden van de vorige eeuw was er in de VS geen enkele wet die LHBT+ beschermde tegen discriminatie. Integendeel, de wet probeerde deze groep op alle manieren in te perken. Dit ging van een verbod op in het openbaar dansen met iemand van hetzelfde geslacht, tot aan het verbieden van vrijwillige seks in je eigen huis. Als je betrapt werd op “homoseksuele activiteiten”, kon je je sociale leven gedag zeggen. Van familie tot baan en sportclub, het was vrij zeker dat je er niet meer welkom zou zijn.

De jaren 50 waren een dieptepunt in de LHBT+ vervolging. Aangespoord door senator Joseph McCarthy zochten paranoïde Amerikanen in het midden van de Koude Oorlog naar landverraders. Langs de ‘Red Scare’ (rood verwijst naar de kleur van het communisme) liep een homofobe zijroute: de Lavender Scare. Homoseksualiteit werd er aan de haren bijgetrokken: homo’s zouden proberen de regering te infiltreren, makkelijk te chanteren zijn, en dus een gevaar voor de Amerikaanse samenleving vormen. Hierna werden rond de 5000 overheidsambtenaren publiekelijk uit de kast getrapt en ontslagen. McCarthy’s beschuldigingstactieken wakkerden een actieve anti-homohouding aan en dwongen mensen nog meer hun ware identiteit in het dagelijks leven geheim te houden.

Mattachine Society

Er is op dat moment weinig zichtbaar LHBT+ activisme. De bekendste organisatie die strijdt voor homorechten is de Mattachine Society. Zij richtten zich specifiek op de discriminatie van homoseksuele mannen, maar er bestond ook een soort zusterorganisatie voor vrouwen (Daughters of Bilitis). De groep probeerde vooral te laten zien dat homoseksuele mensen net als iedereen waren.

Naderhand kreeg de groep het verwijt conservatief te zijn. Ze zouden teveel de confrontatie schuwen en alleen opkomen voor homoseksuele mannen die al relatief goed in het maatschappelijke ideaalbeeld (mannelijk en wit) passen. Maar de conformerende houding van de Mattachines moet wel in context geplaatst worden: er is op maatschappelijk gebied veel veranderd tussen hun hoogtijdagen en Stonewall, en hun inmiddels soft-ogende verzet had ook veel risico’s.

 

 

 

Stonewall Inn

Veel andere LHBT+ hebben niet de illusie dat leven naar de norm iets oplost,  of niet de optie om het te proberen. De enige plekken waar die mensen openlijk zichzelf kunnen zijn, zijn gay bars. Gay bars in New York zijn in de jaren 60 in de handen van de maffia. Huh? Ja. LHBT+ zijn immers volgens de wet crimineel, en waar criminaliteit is, vind je maffia. De Stonewall Inn en andere tenten worden gerund door deze bendes. Het is geen romantisch plaatje: de maffia gebruikt de bars om illegale diensten en producten te leveren, maar ook om rijkere LHBT+ bezoekers af te persen. Dit gebeurt onder de dreiging dat hun seksualiteit bekend wordt gemaakt.

Desondanks is de Stonewall Inn een relatief veilige haven voor heel veel queer mensen. De maffia heeft genoeg geld om politieagenten om te kopen, en beschermt daarmee niet alleen hun eigen handeltje, maar ook tot op zekere hoogte de bezoekers. Er worden deals gemaakt met agenten, zodat deze van tevoren doorgeven wanneer ze Stonewall Inn binnen willen vallen. Op die manier kunnen zowel bezoekers als illegale middelen meestal op tijd weg komen.

 

De rellen

Politie-invallen in gay bars waren niks bijzonders. Het betrof grotendeels intimidatie-tactieken. Bezoekers moesten zich identificeren, werden in elkaar geslagen, en als ze kleding droegen die niet “gepast” was voor hun geslacht werden ze gearresteerd. Dat was immers illegaal. De mensen waren dit wel gewend, maar toch verliep deze nacht anders dan de andere.

Dat kwam deels door het  handelen van de politie. Zoals je hierboven las, knepen de agenten die verantwoordelijk waren voor het gebied met de Stonewall Inn vaak een oogje dicht in ruil voor cash. Maar deze avond, van 27 op 28 juni, kwam de politie uit een ander district. Stonewall Inn was van tevoren niet getipt, en zat propvol. Er waren te veel bezoekers voor de politie om aan te kunnen. Toen deze politie om back-up vroeg bij de lokale autoriteiten, kwam er niemand opdagen. Het is vrij zeker dat de lokale politie ervan baalde dat agenten van buitenaf een einde probeerden te maken aan de flinke zakcent die ze vanuit Stonewall Inn ontvingen.

Daarnaast was het een kwestie van de laatste druppel. New Yorkse LHBT+ stonden met hun rug tegen de muur, nadat op last van de autoriteiten bar na bar werd gesloten. Dat nu ook Stonewall Inn daaraan ten prooi viel, schoot veel bezoekers in het verkeerde keelgat. De mensen die hier kwamen, hadden vaak niks anders. Ze waren dakloos, arm, of pasten op geen enkele wijze in het strakke maatschappelijke keurslijf dat voor ze was uitgetekend. Vaak ging het om niet witte, niet genderconforme en/of trans mensen die alleen in Stonewall Inn en vergelijkbare bars geaccepteerd werden.

Bij deze mensen, die al hun hele leven hadden moeten dealen met onrecht in de ergste vorm en wiens figuurlijke huizen keer op keer werden afgepakt, knapte iets. Er volgde handgemeen met de politie, er werd met stenen en later ook met Molotovcocktails gegooid. De circa 2000 demonstranten die zich verzamelden konden zelfs niet worden tegengehouden door de Mobiele Eenheid. Het signaal was duidelijk. Er was een grens overschreden en er was geen weg meer terug.

 

Sleutelfiguren rondom Stonewall: DeLarverie, Johnson, Rivera en Griffin-Gracy

Hoewel er nooit zekerheid is gekomen over wie zich als allereerst verzette tegen de politie, zijn er een paar sleutelrollen die benoemd moeten worden. Volgens ooggetuigen was de eerste die in actie kwam tegen de politie een butch, hoogstwaarschijnlijk Stormé DeLarverie, een bekende bi-raciale revueartiest en drag king. Ze liet zich niet arresteren en probeerde te ontkomen, tot de politie haar tegen haar hoofd sloeg met een wapenstok. Ze stompte hem terug. DeLarverie heeft het incident met de agent bevestigd, hoewel ze altijd heeft ontkend de aanvoerder te zijn geweest.

Drie andere belangrijke rollen werden gespeeld door Marsha P. Johnson (kijk de documentaire over haar op Netflix), Sylvia Rivera en Miss Major Griffin-Gracy. Al deze vrouwen staan inmiddels bekend als invloedrijke trans-activisten, hoewel het woord ‘transgender’ in die tijd nog niet in zwang was. Hoewel vaak wordt gezegd dat Marsha P. Johnson de eerste steen gooide, is dat niet waar. Zowel Rivera als Johnson sloten zich pas later aan bij de rellen, maar hun rol in de nasleep ervan is enorm. Met name de oprichting van de STAR-groep (Street Transvestite Action Revolutionaries), die onder andere dakloze LHBT+ jongeren aan woonplekken hielp, is van groot belang.

 

LHBT+ in de periode na Stonewall

Hoewel Stonewall niet geromantiseerd moet worden (het waren nachten vol geweld waarbij een hoop activisten gewond raakten) was het een startsignaal. Historicus en homorechtenactivist Martin Duberman laat weten dat de Stonewell-rellen onvermijdelijk waren. Sociale verandering hing in de late jaren 60 de lucht. Rond dezelfde tijd werden grote stappen gezet op het gebied van feminisme en de Civil Rights Movement. Mensen willen geen tweederangsburgers meer zijn.

De Stonewall-rellen zetten een enorme vaart achter de homo-emancipatie. In de nadagen van Stonewall wordt The Gay Liberation Front opgericht. En bij de G.L.F., zo wordt gezegd, ligt de oorsprong van homo-emancipatie in de VS. Het is afgelopen met het stille activisme.

Na Stonewall gebeurt alles voor het eerst openlijk, en het gaat in een sneltreinvaart. De G.L.F. is een organisatie vol diversiteit, met mensen die een plek willen in de maatschappij zonder te hoeven inleveren. Ook LHBT+ die geen brave doorsneeburgers zijn, hebben recht op gelijkheid en respect.

Het heeft effect. Eén voor één beginnen staten hun anti-sodomiewetten, die “tegennatuurlijke seksuele handelingen” verbieden, in te trekken (maar pas in 2003 worden deze wetten onconstitutioneel verklaard). Andere belangrijke mijlpalen zijn:

• 1970: De eerste grote mars, voorloper van de Pride, wordt gehouden in New York. Mensen die erbij betrokken waren, zien het als de eerste echte viering van LHBT+ zijn. Tot dit moment bestond hun leven uit aanpassen en verbergen, nu is de boodschap ‘wij mogen trots zijn op wie we zijn.’ De mars is grotendeels georganiseerd door de biseksuele activist Brenda Howard. Vergelijkbare marsen vinden plaats in Los Angeles, Chicago, San Francisco.
• 1973: Homoseksualiteit wordt geschrapt als mentale stoornis uit het Amerikaanse – en internationaal gebruikte – psychiatrische handboek DSM.
• 1984: Eerste Amerikaanse staat erkent wettelijk relaties tussen partners van hetzelfde geslacht.

 

Amerika: een repressieve koers?

Toch is niet alles nu koek-en-ei. Tot op de dag van vandaag zijn LHBT+ rechten in de VS geen vanzelfsprekendheid. Integendeel, de VS houdt een conservatieve koers aan. De regering van Trump heeft meerdere progressieve LHBT+ regelingen uit Obama’s periode, met name op het gebied van transrechten, weer ingetrokken. Daarbij is een nieuwe regel voorgesteld die discriminatie op basis van seksuele- of genderidentiteit door de zorgverzekering zou toestaan. De hoognodige extra bescherming voor trans mensen in daklozenopvang is geschrapt. Ook worden kinderen van gay stellen die via een draagmoeder in het buitenland worden geboren niet meer automatisch erkend als staatsburger. En een regeling die trans scholieren op scholen recht gaf tot dezelfde faciliteiten als cisgender leeftijdsgenoten, is ingetrokken, en zo gaat de lijst maar door. Het is daarom extra belangrijk om vandaag stil te staan bij de strijd, die precies vijftig jaar geleden het startsein was voor LHBT+ burgers om een gelijke behandeling te eisen. Want er is nog een lange weg te gaan, zowel in de VS als daarbuiten.

Vergeet dit jaar dus niet, tijdens de Prides en tentoonstellingen die in het teken van Stonewall staan, waaruit Stonewall is ontstaan. Zoals voorvechter Miss Major zegt: “Ze maken wel een groot ding van dat jubileum, maar ze weten niet meer waar Pride voor staat. Bij het gecommercialiseerde evenement wat je nu hebt, denken mensen nauwelijks nog aan de oorsprong. De Stonewall-rellen zijn voor mij geen gelukkige herinnering. Het was hels.”

De mensen die vijftig jaar geleden op die zomernacht vochten naast de Stonewall Inn, hebben in nationale én internationale context veel betekend voor de LHBT+ gemeenschap. Toch zijn er nog 71 landen waar LHBT+ zijn illegaal is, en voor de mensen daar is de situatie van voor 1969 de dagelijkse realiteit. Als wij, tijdens Pride of waar dan ook, ons bestaan vieren en trots op onszelf zijn, weet dan waar de oorsprong van die trots ligt (want ja, ook onze Pride Parades zijn hierop geïnspireerd). Het is een belangrijk moment in onze geschiedenis, maar ook een pijnlijk moment. En het is extra pijnlijk dat de strijd nog niet gestreden is. We mogen wat wij nu hebben – en dat is al minder dan zou moeten –  niet als vanzelfsprekend gaan zien, tot iedereen, overal, precies hetzelfde heeft.

 

 

 

 

 

 

Ter ere van:

Wanda Alston

Gilbert Baker

James Baldwin

Melvin “Mel” Boozer

Michael Callen

Stormé DeLarverie

Paula L. Ettelbrick

Leslie Feinberg

Barbara Gittings

Keith Haring

E. Lynn Harris

Henry “Harry” Hay, Jr.

Diana Hemingway

Essex Hemphill

Brenda Howard

C. Wayne Hussey

Marsha P. Johnson

June Jordan

Christine Jorgensen

Franklin Edward “Frank” Kameny

Alfred Charles Kinsey

Kiyoshi Kuromiya

Crystal LaBeija

Christopher Lee

Audre Lorde

Jeanne Sobelson Manford

Dorothy Louise Taliaferro “Del” Martin

Leonard Philip Matlovich

Harvey Milk’

Jeffrey Montgomery

Pat Parker

Chuck Renslow

Adrienne Rich

Sylvia Rivera

Craig Rodwell

Vito Russo

Bayard Rustin

José Julio Sarria

Matthew Wayne Shepard

Randy Shilts

Barbra Casbar Siperstein

Lou Sullivan

Dr. Virginia Uribe

Bruce Raymond Voeller

Patricia Nell Warren

Janet Weinberg

Edith “Edie” Windsor

Soni Wolf

Pedro Zamora

En alle andere activisten die zich wereldwijd en onder alle omstandigheden hebben ingezet voor de emancipatie van LHBT+ 

 

Over de auteur(s)