De Emancipatienota: hoe het onderwijs de positie van LHBTQIA+’ers moet gaan verbeteren

Eind november stuurde Robbert Dijkgraaf, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap de Emancipatienota: een opdracht voor ons allen’ aan de Tweede Kamer voor de kabinetsperiode 2022-2025. Hierin beschrijft hij de maatregelen die genomen zullen worden ten aanzien van de emancipatie van vrouwen en de LHBTQIA+-gemeenschap in Nederland. De naam erkent dat er maatschappelijke structuren, culturele normen en vooringenomen ideeën schuilgaan achter de ongelijke behandeling waar LHBTQIA+’ers machteloos tegenover staan. Al hebben we nog zo’n dikke huid, allies blijven hard nodig om deze patronen te doorbreken. En een ally als de overheid zouden we ongetwijfeld goed kunnen gebruiken.

Bijvoorbeeld door sterk beleid te voeren in het onderwijs. Al streven scholen naar een respectvolle omgang onder leerlingen, gaat het er in de praktijk anders aan toe. LHBTQIA+’ers zijn vaak de pineut. Zo is ‘homo’ nog altijd het meest gebruikte scheldwoord op de middelbare school. In 2023? Jup, zelfs nu nog. Eén van de thema’s die centraal staat in de nota is dan ook het onderwijs, dat een grote rol kan spelen in de acceptatie en emancipatie van LHBTQIA+’ers. Nu we het nieuwe jaar zijn ingegaan én er plannen klaarliggen, is het een goed moment om deze eens onder de loep te nemen.

“De tijd waarin de bal voor emancipatie bijna helemaal werd gelegd bij degenen die geëmancipeerd moeten worden, ligt achter ons.” – Robbert Dijkgraaf, Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap en Minister van Emancipatie

Wat gaat er veranderen in het onderwijs voor LHBTQIA+’ers?

LHBT-voorlichting is sinds 2021 verplicht op zowel primair als voortgezet onderwijs. Toch houden jongeren er veelal hun eigen ideeën op na. Zo keren zij zich tegen hen die, op welke manier dat ook mag zijn, van de norm afwijken. Dit blijkt ook wel uit de veiligheidsmonitor die in het funderend onderwijs werd uitgevoerd door ResearchNed. “LHBT’ers lopen een groter risico om gepest te worden en om slachtoffer te worden van een geweldsincident. Ten opzichte van 2018 werden zij in 2021 namelijk vaker opzettelijk lastiggevallen en twee keer zo vaak gepest.” 

Er is dus, op zijn zachtst gezegd, veel ruimte voor verbetering. Dat LHBTQIA+’ers nog niet worden geaccepteerd leidt onder meer tot sociale onveiligheid en kansenongelijkheid. De maatregelen die in de nota worden genoemd, moeten helpen om dit tegen te gaan. We noemen er hier enkele:

  • Primair en voortgezet onderwijs zijn wettelijk verplicht om te zorgen voor een veilig schoolklimaat, waarin iedere leerling zich vrij voelt om zich te kunnen uiten en te zijn wie die wil zijn. Een actief veiligheidsbeleid, een coördinator en een jaarlijkse monitoring van de veiligheidsbeleving van leerlingen moeten hieraan bijdragen. Ook de Inspectie van het Onderwijs zal hier strenger op toe moeten zien.
  • Er wordt onderzoek gedaan naar de rol van genderstereotypering in loopbaanoriëntatie en -begeleiding, zodat studie- en loopbaankeuzes minder beïnvloed zullen worden door sociale verwachtingen, gendernormen en rolpatronen.
  • Artikel 23 moet ervoor zorgen dat onderwijsvrijheid alleen kan bestaan als leerlingen niet op basis van seksuele oriëntatie, genderidentiteit en afkomst veroordeeld worden. Dus niet in het toelatingsbeleid, niet in het onderwijs, niet in de schoolcultuur en niet in een identiteitsverklaring. 

Belofte maakt schuld

Het is een goed teken dat het kabinet haar verantwoordelijkheid neemt. Maar, dat maakt het niet minder belangrijk om aan te blijven jagen op sterk beleid dat de situatie zal verbeteren. Juist de gaten in de huidige wetgeving houden discriminatie namelijk in stand. Zo kunnen scholen ondanks een wettelijke verplichting nog altijd zelf bepalen hoeveel aandacht zij aan voorlichting besteden. In de emancipatienota wordt hier ook geen richtlijn voor gegeven. Dat 14% van de scholen nog altijd niets doet om de acceptatie te bevorderen laat zien dat er nog een hoop te halen valt en dus is het belangrijk om kritisch te blijven. 

Het Regenboog Stembusakkoord van COC gaf aanleiding tot het creëren van een emancipatiebeleid en ook in de nota wordt als doel gesteld om de afspraken die hier en in het coalitieakkoord staan, te verwezenlijken. Fijn dat deze er nu is, maar als de meest voor de hand liggende belemmeringen niet worden opgeheven, hebben we er natuurlijk vrij weinig aan. Waar we bijvoorbeeld op hoopten was een onmiddellijk einde aan de zogenaamde ‘identiteitsverklaringen’, waarmee religieuze scholen LHBTQIA+-personen af kunnen wijzen. Al bedraagt het stembusakkoord maar één pagina, lijkt de minister toch over deze eis heen te hebben gelezen. Het wordt wel benoemd in de maatregelen, maar een wettelijk verbod blijft uit, terwijl dit de enige effectieve oplossing is.

Het is jammer dat we hiervoor moeten blijven vechten, terwijl het nodige er al over is gezegd. In 2020 zei de toenmalige minister van Onderwijs, Arie Slob, in een debat dat (reformatorische) scholen het recht hebben om ouders van leerlingen te vragen een verklaring te tekenen waarin zij een homoseksuele leefwijze afwijzen. Een Kamermeerderheid pleitte voor een verbod middels een motie. Slob achtte dit onmogelijk vanwege vrijheid van onderwijs- en godsdienst, die beide in de grondwet zijn opgenomen. Na veel ophef kwam hij hierop terug: indien nodig moest de wet maar veranderen. Dat is onlangs gebeurd, want in artikel 1 van de grondwet staat nu dat er niet gediscrimineerd mag worden op basis van geaardheid. Dit biedt perspectief voor het aannemen van strengere wetgeving voor mensen die hier zich niet aan houden, bijvoorbeeld op scholen die om een identiteitsverklaring vragen.

Waarom juist het onderwijs een sleutelrol heeft in de acceptatie van LHBTQIA+’ers

Behalve het wegnemen van drempels, vraagt de praktische uitwerking van gelijke rechten voor iedereen ook om een collectieve gedragsverandering en cultuuromslag. Als kind wordt je referentiekader bepaald door de dingen om je heen. Neem bijvoorbeeld de opvoeding van ouders: de gender reveal party is niet meer weg te denken uit Nederland. Een binaire, bekrompen denkwijze is er dan al met de paplepel ingegoten. Op scholen is dit niet veel anders. Sterker nog, deze gedachten worden in zo’n omgeving juist versterkt en weerhouden leerlingen ervan hun ‘ware ik’ te zijn. Uit angst er niet bij te horen, bijvoorbeeld.

Omdat invloed uitoefenen op de opvattingen van jongeren makkelijker is dan op die van volwassenen, is het belangrijk om hier op jonge leeftijd al mee bezig te zijn. School is immers een plek waar je komt om te leren, zo ook over seksuele- en genderdiversiteit. Dat kinderen die voorlichting krijgen op de basisschool en middelbare school op te jonge leeftijd beïnvloed zouden worden, is dan ook een loos argument. Wat wij wel allemaal niet door de strot geduwd kregen! Het is niet zomaar dat mensen zich verplicht voelen tot een coming-out. Daarom is het van belang om op jonge leeftijd al te weten dat seksualiteit en gender een breder spectrum kennen, zodat iedereen gewoon zichzelf kan zijn. Laten we hopen dat er de komende tijd dingen gaan veranderen, zodat het allemaal iets makkelijker wordt voor jonge queers. 

Op welke andere manieren de overheid LHBTQIA+’ers wil laten emanciperen lees je hier.

Over de auteur(s)

Dylan

Dylan

Hi! Ik ben Dylan (hij/hem), 23 jaar oud en ik woon in Nijmegen. Ik werkte voorheen als copywriter, maar wil veel liever schrijven over dat wat mij écht interesseert: queer- en popcultuur. So this is me trying! Daarnaast lees ik, wandel ik, vier ik het leven en ben ik vooral nog veel aan het ontdekken.

Schrijf mee

Wil jij helpen met het creëren van leuke content voor en door LHBT+? Bekijk hieronder onze vacatures.

Voorbinddiscours

Gastredacteur Laurie schrijft over het imago van de voorbinddildo nu en hoe dat door de eeuwen heen is veranderd.

Foto door Zoe Elliot: https://www.instagram.com/togetherintransit/
Community

Statement Rotterdam Rainbow Coalition

Het Rainbow Coalition Rotterdam heeft een statement uitgebracht waarin het de recente gebeurtenissen afkeurt en de samenleving en inwoners van Rotterdam oproept om op te staan tegen lhbtqia+ haat.

Lees verder »