Queer representatie
Het is geen verrassing dat wij als queer community toe zijn aan meer diversiteit in de media. Deze wens is er al jaren lang en door de tijd heen zijn veel media een stuk diverser geworden. Een kus tussen queer personages of een trans personage in de media kan een hele aanwinst zijn voor de queer community. Voor een gemeenschap die ondergerepresenteerd is in de media is representatie niet alleen fijn, maar ook een must. Het laat ons zien hoe het ook kan en het valideert onze gevoelens.
En hoewel ik het hiermee eens ben, ben ik ook van mening dat simpelweg ‘diverse’ en ‘inclusieve’ personages of ideeën in de media niet genoeg meer zijn.
Een queer jeugdboek
Ik had de gelegenheid om het boek Hallo mooie kleurrijke wereld van Michael Zant te lezen. Dit boek wordt beschreven als inclusief jeugdboek voor zowel kinderen als hun ouders en leraren. Het boek speelt zich af in 2048 en focust zich op het non-binaire hoofdpersonage Maaz. In het boek volgen we Maaz op ontdekkingsreis in het utopische Gelijkwaardigland waar die verschillende mensen ontmoet en vrienden maakt.
Een boek als dit heb ik zelf als kind nooit gehad, en het klonk voor mij erg goed. Een inclusief boek voor kinderen met een non-binair hoofdpersonage, wat wil je nog meer? Er worden in het boek veel verschillende onderwerpen aangesneden. Gender, intersekse personages, genderexpressie in bijvoorbeeld kleding, en ook racisme en klassisme. Tijdens het tripje dat Maaz maakt naar de kinderboerderij wordt er zelfs gesproken over de gelijkheid van dieren. Vrij ambitieuze onderwerpen voor dit jeugdboek.
Het idee dat Michael had voor het schrijven van dit boek en zijn intentie zijn duidelijk. Kinderen een inclusiever boek geven waar zij zichzelf in gerepresenteerd zullen zien. En voor ouders of leerkrachten is het een boek dat hen handvatten geeft om hier wat meer over te leren of er tactvol mee om te kunnen gaan in de klas. Dit is een heel mooi doel en dit is ook de reden dat ik dit boek graag wilde lezen. Ik had graag gewild dat deze boeken er vroeger waren.
Wees dankbaar dat je dit krijgt
En dit is dan juist waar ik mezelf door heb laten verblinden. Doordat er minder queer media zijn dan heteronormatieve media, heb ik al snel het gevoel dat ik dankbaar moet zijn. Dankbaar voor het feit dat het er überhaupt is, of het nou goed is of niet. En ik ben bang om kritiek te uiten. Wat als de kritiek ervoor zorgt dat er geen nieuwe queer verhalen meer komen? Zo schreef Melissa in haar artikel over Love Simon al eerder over dezelfde angst:
“Als we deze film boycotten dan durf ik te wedden dat het nog heel lang duurt voordat we weer zo’n film krijgen. Dus koester ‘m, ondanks al zijn tekortkomingen.”
Ik snap deze angst en gedachtegang en heb me hier ook vaak door laten leiden. Maar elk verhaal, ook de verhalen die voor ons gemaakt zijn, mag worden bekritiseerd. Wij hoeven geen genoegen meer te nemen met queer media alleen maar omdat het queer is. We hoeven niet onnodig dankbaar te zijn voor het bestaan hiervan, hoe zeldzaam dit helaas ook is. Hoe vaak zeggen we ‘oh deze film moet je echt zien want het koppel is hetero’? Hoe vaak negeren we de slechte dingen in een boek omdat het een hetero relatie heeft? We hoeven geen andere standaarden aan te houden voor queer media, want juist dan behandelen we queer media als niet gelijkwaardig aan heteronormatieve media.
Politiek correct maar toch net niet
Laten we terug gaan naar Hallo mooie kleurrijke wereld. Het concept is het grootste pluspunt van het boek. Het streeft ernaar om een inclusief jeugdboek te zijn, ook voor ouders en leerkrachten. Het grootste terugkerende thema in het boek is ook dat het hoofdpersonage Maaz wordt opgevoed zonder genderrollen, zo genderneutraal mogelijk. Het boek geeft aan dat de ouders van Maaz weten dat Maaz de uiterlijke kenmerken heeft van een ‘jongen’.
Vanaf hier begin ik een beetje kriebels te krijgen. Ik begrijp compleet wat Zant hiermee probeert te vertellen. Alleen omdat een baby mannelijke geslachtskenmerken heeft, wil dat natuurlijk uiteindelijk niets zeggen over met welke genderidentiteit deze baby zich later zal identificeren. Maar het woord ‘jongen’ is geen onbekend woord wat in mijn ogen deze aanhalingstekens niet verantwoordt. Waarom wordt het woord nogsteeds gebruikt in deze context als Zant al aangeeft dat ‘jongen’ Maaz niet beschrijft? Er kan gesproken worden over geslachtskenmerken zonder het gebruik van woorden als meisje of jongen.
Al snel na de geboorte van Maaz maakt Maaz een vriendje, namelijk Nain. Zant benadrukt hier dat Nain een donkere huidskleur heeft, maar dat Maaz dit niet doorheeft. Het hoofdstuk heet ook ‘Huidskleur maakt geen verschil’. Het feit dat Nain een donkere huidskleur heeft en Maaz niet wordt hier rechttoe rechtaan beschreven zonder verdere mening of oordeel. Het wordt beschreven als een neutrale observatie, wellicht omdat Maaz hier simpelweg niks van vindt. Wat ik erg kan waarderen, totdat het volgende hoofdstuk hier tegenin gaat: .
“Hoewel zij geboren en getogen Gelijkwaardiglingen zijn, wordt er soms nog anders naar hen gekeken. Waarom? Omdat ze een “andere” huidskleur hebben.”
Opnieuw struikel ik hier over het gebruik van de aanhalingstekens. Het hebben van een andere huidskleur en dat benoemen staat niet gelijk aan negatieve connotaties. Maaz zelf had al door dat Nain een donkere huidskleur heeft. Niet een ‘andere’, een donkere. Ik krijg het gevoel dat Michael Zant zo erg zijn best doet om alles op de meest correcte manier te beschrijven dat het punt compleet wordt gemist en er wordt gefocust op semantiek in plaats van de inhoud hiervan.
Happy diversity
Hallo mooie kleurrijke wereld speelt zich af in een fictionele wereld. Het fictionele land heet Gelijkwaardigland. Maaz woont dan ook nog in de Laan Van Inclusiviteit in de stad Waardering. Ik snap dat dit boek is geschreven vanuit het oogpunt van een utopie waar iedereen geaccepteerd wordt en wij als maatschappij een stuk verder zijn. Maar zijn deze namen daar echt voor nodig? Toen ik dit las voelde dit bijna als satire. De geloofwaardigheid van de goede dingen die in het boek werden besproken worden hierdoor compleet onderuit gehaald.
Het gaf mij het gevoel dat je een kind inderdaad genderneutraal kan opvoeden in Gelijkwaardigland. Want daar is iedereen gelijkwaardig. Maar hier in de normale wereld? Echt niet!
Door te willen focussen op de utopie waar alles goed gaat en alles inclusief en divers is, wordt dit ongeloofwaardig. Ik zeg niet dat het hebben van queer mensen of etnische minderheden in media altijd gelijk moeten staan aan racisme of seksisme. Maar het behandelen van deze dingen alsof ze nooit bestaan hebben en het laten plaatsvinden in een land zoals Gelijkwaardigland voelt bijna als het belachelijk maken van.
Er is een mogelijkheid tot gelijkheid, diversiteit en inclusie in deze wereld, ook buiten de utopie van Gelijkwaardigland. Laten we ons daarop focussen en het niet meer behandelen als een onmogelijke taak.
Utopisch gepest
In een van de latere hoofdstukken wordt Maaz gepest op het schoolplein. De kinderen roepen Maaz na:
“Ze roepen ‘flikker’ en ‘meisje’. Ze lachen er met zijn allen om.”
Meerdere dingen roepen hier vraagtekens op. Waarom wordt in deze utopie van Gelijkwaardigland nog steeds gepest met seksualiteit en gender? En hoe gebruiken deze kinderen uit het jaar 2048 nog steeds het woord flikker? En waarom wordt het woord meisje in dezelfde aanhalingsteken gezet als het woord flikker? Een van de twee is een scheldwoord waarin de ander simpelweg een benaming is voor iemand van het vrouwelijke geslacht. Dit lijkt mij niet in dezelfde zin thuis, en zeker niet beide met aanhalingstekens.
Ik snap ook wat de functie is van deze scène. Vlak hierna heeft Maaz een gesprek met diens vader over dit pesten en diens vader geeft aan Maaz altijd te willen zien groeien en bloeien. Ik denk echter dat we deze scène gehad zouden kunnen hebben zonder deze pest-scène die voelt alsof hij uit 2012 is gekomen. Waarom moet er eerst iets naars gebeuren voordat Maaz deze affectie en geruststelling kan krijgen van diens ouders?
Wat mij ook nog tegenstaat is het feit dat in het hoofdstuk ‘Melktanden, eerste verliefdheid en spreekbeurt’ wordt gesproken over hoe liefde geen grenzen of vaste vormen meer kent. Er is niet duidelijk of dit het oogpunt van Maaz is of het oogpunt van de maatschappij. Als dit het tweede is, dan zou er helemaal geen homofobie meer hoeven zijn.
Representatie is niet genoeg
Ik snap wat de intentie was met Hallo mooie kleurrijke wereld en ik ben dankbaar dat deze intentie er is. Ik hoop dat meer mensen zich hard zullen maken om inclusieve verhalen de wereld in te brengen, zowel voor jongeren als ouderen.
Echter wil ik ook benadrukken dat wij als queer community hier niet direct genoegen mee hoeven nemen. Alleen queer personages in je verhaal stoppen is niet genoeg meer. En hoe actueel en politiek correct deze representatie ook kan zijn, als dit behandelt wordt als ‘aapjes kijken’ of niet goed aanslaat bij de queer community, omdat zij hier geen connectie mee voelen, dan is dat oké. Dit betekent niet dat schrijvers het maar moeten opgeven en dat wij als queer community moeilijk tevreden zijn. Het betekent dat er behoefte is aan een gelijkwaardige behandeling, of het nu een queer verhaal is of niet.
Over de auteur(s)
