Een geboorte in Nederland wordt vaak gevierd met beschuit met roze of blauwe muisjes. Die kleuren lijken wellicht onschuldig, maar ze dragen onbewust bij aan de stereotypering van gender. In het Wilhelmina Kinderziekenhuis krijgen kersverse ouders rood met witte muisjes. Ook in een pakje speelkaarten zit genderstereotypering. Daarom maakte Indy (23) een kaartspel met brons, zilver en goud in plaats van de boer, vrouw en heer. Genderneutrale marketing is in opkomst. Steeds meer producten lijken genderneutraal te zijn. Maar is dat in de praktijk zo? Hoe zit het eigenlijk met genderstereotypering in de winkelstraat? Gastredacteur Milou Vollebregt heeft een reportage geschreven over genderneutraal shoppen.
Stel je voor, je loopt een schoenenwinkel in. Je ruikt de geur van leer, ziet geel licht en hoort een uptempo muziekje op de achtergrond. De planken staan vol met schoenen, links witte planken met damesschoenen en rechts zwarte met herenschoenen. Maar wat nou als je niet tussen zwart en wit wilt kiezen? Wat nou als je het liefst grijs wilt? Zo kijken sommige mensen ook tegen gender aan, zoals Noah Thomas Sebastiaan (22): “De verwachtingen van gender moeten echt veranderen in onze maatschappij.”
Wanneer Noah een winkel als deze binnenliep, liep die altijd een beetje onzeker heen en weer. Gedachten als “welke kant moet ik kiezen” en “wat vinden de verkopers van mij” spookten door diens hoofd. Twintig jaar was Noah toen die besloot om Noah te gaan heten. Inmiddels gaat die door het leven als non-binair. Dit betekent dat Noah’s genderidentiteit, de innerlijke beleving van geslacht, noch man noch vrouw is. “Voornaamwoorden die ik gebruik zijn voornamelijk die en hen, maar alleen nog in een kleine cirkel mensen. Ik vind het nog best wel spannend om mensen te vragen om mij zo te noemen”, vertelt Noah. Die slikt en begint iets langzamer te praten. Lopend richting de uitgang vertelt die: “Ook in bijvoorbeeld een schoenenwinkel als deze word ik aangesproken als meneer of mevrouw. Mensen willen alleen maar beleefd zijn, ze doen het niet expres.”
Eenmaal op straat loopt Noah rustig en comfortabel gehuld in cargo-shorts en een zwarte hoodie met daarover een blauw spijkerjack. Na een aantal meter kruist die een meneer van middelbare leeftijd, grijs haar, zwarte jas, spijkerbroek. De ogen van deze meneer zijn ruim tien seconden op Noah gericht. Zijn blik gaat op en neer. Noah voelt het en weet dat hij hen niet kan peilen. De groene kijkers met lange wimpers van Noah stralen geen enkel kwaad uit. Toch voelen veel mensen zich bedreigd door hen.
Onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau uit 2017 toont aan dat 45% van de Nederlandse bevolking bij de eerste ontmoeting wil weten of iemand man of vrouw is. Een op de vijf deelnemers is van mening dat er iets mis is met een non-binair persoon. 14% gaat liever niet om met een non-binair persoon. Noah merkt dit. “Ik voel me soms onveilig. Ik weet natuurlijk nooit waarom ze me aankijken. Het zou ook kunnen dat ze vinden dat ik een leuke pet op heb. Vaak ga ik wel van het negatieve uit. Dat ligt natuurlijk ook aan mij, maar ik heb er wel last van”, vertelt die.
Nadat Noah een aantal keer van top tot teen bekeken is door voorbijgangers, is die aangekomen in een drogisterij. Bij binnenkomst van de winkel loopt die richting de deodoranten. Noah weet inmiddels welke geuren die graag draagt. Toch gaat het bij deodoranten vaak niet om geur, maar om gender. De vrouwendeodoranten zijn wit en staan links in het schap. De mannendeodoranten staan rechts, de kleuren van de verpakkingen zijn grijs en zwart. Noah wijst de letterlijke splitsing aan.
Achter in de winkel staan de parfums. In grote letters staat boven de schappen herengeuren en damesgeuren. “Ik denk er niet zo veel meer over na. In het begin vond ik het erg spannend om naar de mannenafdeling te gaan. Nu denk ik: dat vind ik gewoon lekkere geuren”, vertelt Noah. Onderweg naar de uitgang valt die nog iets op: vitamines.
Neutrale dingen zou je denken, alleen vaak is dit niet het geval. “Man, man, man, man. Vrouw, vrouw, vrouw, vrouw”, zegt Noah al wijzend naar alle potjes vol pillen. Ook hier lijkt die in sommige gevallen te moeten kiezen. Noah pakt een doosje met vitamines waar in grote letter ‘vrouw’ op staat. “Als je het helemaal politiek correct wil doen, zet je op het doosje wat het doet. Bijvoorbeeld: ‘stimulerend voor oestrogeen aanmaak’, in plaats van ‘voor de vrouw’.” Die snapt dat het sekse vrouw andere behoefte heeft dan man, maar pleit voor neutralere doosjes om non-binaire personen niet buiten te sluiten. Kijkend naar het schap valt hen nog iets op. “Als het over zwangerschap gaat, moet het allemaal roze zijn”, zegt Noah met een lachje. De volgende stop: Het stadhuis.
Onderweg komt Noah langs een kinderwinkel. Die blijft staan voor de etalage en kijkt met gefronste wenkbrauwen naar de inhoud. Noah’s kindertijd was onbezorgd, de pubertijd was lastiger. Van jongs af aan krijgen kinderen te maken met gender. De poppenhoek en blokkenhoek op school, de roze en blauwe muisjes.
Recent onderzoek van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport toont aan dat ouders onvoldoende weten van genderidentiteit. Acht op de tien ouders weet waar LHBTI voor staat, maar de helft weet de precieze inhoud niet meer. Noah’s ouders hebben hen altijd gesteund. Ze vinden alles goed zolang die maar gelukkig is. Al was diens naamsverandering twee jaar geleden wel lastig.
Noah staat nog steeds te kijken naar de etalage aan de Oude Gracht. Achter het glas staan onder andere Nijntje knuffels. Links één met blauwe kleding, rechts één met een roze jurkje. “Een jongens Nijntje en een meisjes Nijntje”, zegt die en vervolgt diens weg.
Noah loopt het stadhuis binnen en vertelt over de veranderingen in de maatschappij. Die is de enige bezoeker op dat moment. De beveiliging kijkt op wanneer Noah langsloopt. Die komt hier vaker. In het Utrechtse stadhuis is namelijk sinds 2016 een genderneutraal toilet. “Op de mannen wc kijken ze me soms nog wel raar aan. Dat vind ik ook nog spannend. Ik zorg dan ook dat ik niet praat, anders horen ze misschien dat ik geen cisman ben”, aldus Noah.
Gelukkig zijn er steeds meer genderneutrale toiletten in Nederland. Over het algemeen denkt Noah dat er steeds meer wordt nagedacht over genderneutraliteit en -identiteit. Al weet die ook dat er nog veel te winnen valt. “Bij online formulieren moet je vaak aankruisen of je man of vrouw bent, vliegvelden zijn niet fijn voor non-binaire personen, een X in je paspoort moet via de rechter en de verwachtingen van gender die worden meegegeven aan kinderen kunnen ook minder gendertyperend”, somt Noah op.
Een kennis van Noah is Kees-Marieke Vermeulen (31). Die is ook non-binair en gaat pas een maand door het leven als Kees. “Op mijn zesde kreeg ik voor het eerst het gevoel dat ik iets deed wat niet hoorde. Hoe klein je ook bent, je gaat genderstereotypering doorhebben”, aldus Kees. Volgens hen is genderstereotypering overal en is het lastig je als kind te identificeren als iets tussen man en vrouw in. Kees mocht thuis gelukkig zijn wie die wilde: “Als ik een skelter wilde voor mijn verjaardag in plaats van een Barbie, dan kreeg ik een skelter. Bij mij werd er niet expliciet over gesproken, maar ik mocht jongenskleding aan en met jongensspeelgoed spelen.”
Kees deelt de ervaringen van Noah: “Non-binair is voor veel mensen nieuw.” Op slechte dagen heeft Kees moeite met de starende blikken. Volgens die is het tekenend voor onze maatschappij en hoe mensen je in hokjes plaatsen wanneer ze naar je kijken. “Lang haar, borsten dus een vrouw. Dat is het eerste wat mensen doen”, zegt Kees. Ook Kees valt het op, wanneer die in de winkel is: “Mannendeodorant is voor mannen, vrouwendeodorant voor vrouwen. Ik wil niet naar vrouwendeodorant ruiken dus kies ik dan maar voor de mannen.”
Die heeft zelf de meeste moeite met formulieren. “Als je je op jonge leeftijd meer gedraagt als het andere geslacht word je raar aangekeken. Mensen kijken op straat. Het zou fijn zijn als mensen iets minder bezig zouden zijn met ‘is het een hij of een zij’, ook op formulieren”, vindt Kees. Die vindt dat er wel lichtpuntjes zijn: “Er is wel steeds meer aandacht voor. Ik word ook vrolijk van het idee dat er genderneutrale muisjes komen. Hoe zichtbaarder, hoe beter.”
Over de auteur(s)
