De geschiedenis van de LHBT+-gemeenschap is altijd zo goed als onzichtbaar gebleven. In de rubriek History, Herstory, Theirstory belichten we allerlei aspecten van de LHBT+-geschiedenis of wat er belangrijk was voor deze geschiedenis. Deze keer: de veranderende betekenis van het woord ‘queer’ door de tijd heen.
Taal is altijd in beweging. Kun jij je voorstellen dat we honderd jaar geleden woorden als ‘achterkousigheid’, ‘besjoechelen’, en ‘hemelvlam’ gebruikten om onoprechtheid, belazeren en de zon te omschrijven? Zowel in Nederland als in andere landen gebruikt de LHBT+-gemeenschap het Engelse woord ‘queer’ steeds meer. Vooral om een seksuele en/of genderidentiteit te beschrijven, maar ook om een anti-normatieve manier van denken aan te geven. Maar waar komt het woord ‘queer’ eigenlijk vandaan?
Van ‘cuaire’ naar ‘queer’
Volgens Middeleeuwenkenner William Sayes kunnen we de oorsprong van het woord ‘queer’ in Ierland vinden. Tijdens het Midden-Ierse tijdperk (900-1200) gebruikte men het woord ‘cuaire’ om iets aan te duiden als ‘krom’, ‘gebogen’, of ‘hol.’ Ze gebruikten het woord voor zowel objecten als mensen. Maar het beschreef vooral dat iets of iemand de zichtbare eigenschap had van enige krom- of gebogenheid. Zeelieden gebruikten dit woord veel en hierdoor zou het woord zijn geleend of overgenomen door de Engelsen. Tussen 1400 en 1700 vond de Grote Klinkerverschuiving plaats (The Great Vowel Shift), waardoor ‘cuaire’ (uitgesproken als kwer), veranderde in ‘queer’ (uitgesproken als kwier). Het is ook in die tijd dat het woord een andere betekenis krijgt, namelijk: ‘vreemd’, ‘eigenaardig’, ‘gek.’ Het had toen echter nog niet de negatieve connotatie of verbintenis met de LHBT+-gemeenschap. Men gebruikte het om net als in het Iers dingen, situaties of mensen te omschrijven.
‘Queer’ als scheldwoord
De eerste keer dat ‘queer’ gebruikt wordt als scheldwoord is in 1894. John Sholto Douglas, de negende Markies van Queensberry, schreef in een brief aan zijn jongste zoon Lord Alfred Douglas dat de dood van zijn oudste zoon Francis kwam door ‘snob queers like Rosebery.’ Francis zou intiem zijn geweest met Archibald Primrose, de vijfde graaf van Rosebery en de premier van Engeland van 1894 tot 1895. John Sholto Douglas was ervan overtuigd dat Archibald Primrose zijn zoon had verziekt en indirect verantwoordelijk was voor diens dood.
In een ironische twist of fate zou zijn jongste zoon Alfred uiteindelijk ook een relatie hebben gehad met een man, namelijk de bekende schrijver Oscar Wilde. John maakte het zijn missie Oscar ten gronde te richten. Uiteindelijk werd Oscar veroordeeld tot twee jaar dwangarbeid wegens ‘grove onfatsoenlijkheid.’ Dit laatste verschilde van sodomie. Bij sodomie was er namelijk sprake van penetratie. Dat gold niet voor ‘grove onfatsoenlijkheid’, want daar ging het over alle seksuele handelingen behalve penetratie. Oscar Wilde stierf niet veel later na het volbrengen van zijn straf.
Oscar Wilde (links) en Alfred Douglas (rechts)
Hierna gebruikte men het woord langzaam maar zeker meer om haat en walging te uiten. Dat gebeurde zowel in de Verenigde Staten als Engeland en Ierland. Mensen uitten dat vooral naar mannen die zich ‘vrouwelijk’ gedroegen en seks hadden met mannen. Hier ontstond dus een duidelijke connectie met gender, omdat het duidelijk werd dat ‘vrouwelijk’ gedrag van mannen niet gewenst was. Deze mannen werden behalve ‘queer’ soms ook wel een ‘fairy’ ofwel ‘elfje’ genoemd. Doordat men ‘queer’ en ‘fairy’ in zo’n specifieke context gebruikte gaf dit enige bescherming aan ‘mannelijke’ mannen die seks hadden met mannen. Zij werden namelijk minder opgemerkt omdat zij aan de mannelijke stereotype gendernorm voldeden.
Het terug eigenen van woorden
Er zijn veel woorden in de geschiedenis die zijn ‘reclaimed’ ofwel terug geëigend. Denk aan woorden als het n-woord, ‘dyke’, ‘faggot’, ‘bitch’ en ‘slet.’ Hoewel de laatste woorden pas vanaf de jaren 80 werden terug geëigend, gebruikten tot slaaf gemaakten het n-woord eeuwen ervoor al om met elkaar te communiceren op een manier die slavenhouders niet begrepen. Tijdens en na de burgeroorlog in de Verenigde Staten gebruikten zwarte Amerikanen het n-woord als blijk van affectie naar elkaar. Terug eigenen betekent dus dat een negatief woord een andere, positievere betekenis krijgt, specifiek door en voor een onderdrukte groep. Je ziet, het terug eigenen van woorden gebeurt al eeuwenlang en dat begon met zwarte mensen.
‘We’re here! We’re Queer! Get used to it!’
Door de decennialange en structurele onderdrukking van de LHBT+-gemeenschap, in het bijzonder zwarte mensen en mensen van kleur binnen de gemeenschap, waren de Stonewall Rellen in 1969 de vonk die een groot vuur aanwakkerde. De Gay Liberation Movement (Homobevrijding) volgde en verschillende activistische organisaties en collectieven werden geboren. Denk bijvoorbeeld aan de Gay Liberation Front en Street Transvestite Action Revolutionairies (STAR) wat o.a. is opgezet door Marsha P. Johnson. Het verwoestende effect van Hiv en Aids op de LHBT+-gemeenschap in de jaren ‘80 droeg mede bij aan de aanhoudende activistische acties van de gemeenschap.
Dit legde het grondwerk voor de activistische organisatie Queer Nation. Tijdens Pride in 1990 in New York deelden de leden een flyer uit met de titel: ‘Queers Read this!’ Hierin gaven zij het negatief belaadden ‘queer’ een andere betekenis:
‘Queer zijn is niet het recht op privacy; het is het recht in het openbaar te mogen komen, precies zoals je bent. Het betekent iedere dag vechten tegen onderdrukking; homofobie, racisme, misogynie […] Queer zijn betekent een ander soort leven leiden. Het gaat niet over de mainstream, winstmarges, patriotisme, patriarchaat, of aanpassen aan de massa. Het gaat niet over de directeuren, privilege en elitisme. Het gaat over in de marges leven, onszelf definiëren.’
Een nieuwe betekenis
Mensen uit de gemeenschap eigenden het woord ‘Queer’ terug, nu met hoofdletter, waardoor het niet alleen een identiteit, maar vooral een manier van denken en doen beschrijft; een revolutionaire en anti-normatieve manier van leven. Bovendien heeft het een sterk intersectioneel karakter. Het gaat niet alleen over vechten tegen onderdrukking op basis van seksualiteit of gender. Het gaat juist ook over vechten tegen onderdrukking op basis van huidskleur, klasse, en gezondheid. Belangrijker nog, hoe die verschillende elementen invloed op elkaar hebben. ‘Queer’ gaat tegen kapitalisme en individualisme in en gelooft juist in de kracht van gemeenschap. Het belangrijkste doel in het leven is niet per se trouwen en kinderen krijgen, dat je maar één partner tegelijkertijd mag hebben of dat je bloedverwante familie de enige soort familie is. Queer zijn gaat over nieuwe, radicaal inclusieve toekomsten bedenken. Dat is iets wat bijvoorbeeld de ballroom gemeenschap al deed en nog steeds doet.
Er zijn nog steeds mensen die de negatieve lading bij het woord ‘Queer’ sterk voelen. Dat geldt vooral voor mensen die de tijd hebben meegemaakt dat het als scheldwoord werd gebruikt. Maar de jongere generatie lijkt zich tegenwoordig vooral met de positieve terug geëigende betekenis te identificeren. Zoals Queer Nation in de jaren 90 al uitriep: We’re here! We’re Queer! Get used to it!
Wil je nog een filmpje kijken over de geschiedenis van het woord ‘Queer’, klik dan hier!
Over de auteur(s)
