Intersectionaliteit is tegenwoordig een populair woord in debatten over discriminatie en gelijkheid. De term is overal terug te vinden. In het verleden hebben hier en daar wat redacteuren ook het woord ‘intersectionaliteit’ benoemd in hun stukken. Daarnaast is het ook te zien bij organisaties in hun beleid rondom diversiteit en inclusie. Ze hebben het dan vaak over een ‘intersectionele aanpak’. Er ontstaat ook verwarring, omdat men het woord zo vaak gebruikt. Zo zijn er situaties waarbij witte heteroseksuele mensen een uitnodiging krijgen voor een evenement dat gericht is op LHBT+ personen, onder het mom van intersectionaliteit. Dat is een voorbeeld van diversiteit, maar niet van intersectionaliteit. Het focust op meerdere lagen van discriminatie en onderdrukking, maar hoe zit dat dan precies?
Intersectionaliteit
Intersectionaliteit is een term die is geïntroduceerd door Kimberlé Crenshaw. In 2016 gaf ze een TEDtalk over het belang van intersectionaliteit. Het is het beste te begrijpen door middel van een metafoor, aldus Crenshaw. Stel je voor dat je op een kruispunt staat. Vanuit alle richtingen kunnen auto’s komen: voor, achter, links en rechts. Intersectionaliteit stelt dat er van álle kanten een auto aan kan komen scheuren en je kan aanrijden. De ene keer rijdt de auto je van links aan, en de andere keer rijdt de auto je van voren aan. Maar soms rijden twee auto’s je tegelijkertijd aan, van bijvoorbeeld links én rechts. Elke auto kan je zien als een vorm van discriminatie. Als twee auto’s iemand tegelijkertijd aanrijden, ervaart deze persoon discriminatie op meerdere niveaus.
Deze metafoor is goed terug te zien bij de discriminatie naar zwarte vrouwen. Het ene moment kan een zwarte vrouw racisme ervaren, het andere moment ervaart ze seksisme. Maar soms kan ze racisme én seksisme ervaren. Er zijn meerdere ‘mogelijkheden’. “Veel problemen rondom sociale gerechtigheid zoals racisme en seksisme overlappen vaak, en creëren meerdere lagen van sociaal onrecht,” aldus Crenshaw.
De erkenning van de rol van intersectionaliteit is vooral van belang voor groepen zoals zwarte vrouwen. Racisme was voorheen voornamelijk gebaseerd op de ervaringen van de zwarte man. Seksisme werd bekeken vanuit de ervaringen van de witte vrouw. Zwarte vrouwen vallen buiten de boot omdat het seksisme dat zij ervaren anders is dan het seksisme dat de witte vrouw ervaart. Hetzelfde geldt voor hun ervaring van racisme ten opzichte van het racisme wat de zwarte man ervaart. Met aandacht voor intersectionaliteit wordt er veel meer belicht. Problemen die voorheen onzichtbaar waren, zijn met die blik wel te zien. Via deze weg kunnen die problemen opgelost worden.
Variatie
Daarnaast is intersectionaliteit belangrijk omdat het variatie binnen een bepaalde groep erkent. Vrouwen bestaan bijvoorbeeld uit witte vrouwen, zwarte vrouwen, vrouwen van kleur, lesbische vrouwen, trans vrouwen, vrouwen die in meerdere ‘hokjes’ vallen, enzovoorts.
Wanneer er variatie binnen een groep is, lijkt dat een soort vrijbrief om te stellen dat er geen discriminatie is. Zeker wanneer er een vergelijking wordt gemaakt met de norm binnen een groep. In het oorspronkelijke voorbeeld van Crenshaw is dit erg duidelijk: witte vrouwen hebben geen last van de discriminatie die zwarte vrouwen wel ervaren. Doordat er verschillen zijn in de discriminatie die zij ervaren, is er de neiging om te stellen dat zwarte vrouwen helemaal geen discriminatie ervaren. Intersectionaliteit erkent deze verschillen omdat de interacties tussen verschillende kenmerken, zoals ras en sekse, leiden tot andere gevolgen. Die gevolgen zijn te zien bij zwarte vrouwen. Ditzelfde geldt ook voor bijvoorbeeld homomannen van kleur, lesbische trans vrouwen of zwarte non-binaire mensen.
Tegengeluiden in het debat
De populariteit van intersectionaliteit wakkert het debat rondom ongelijkheid en onderdrukking nog meer aan. Conservatievelingen en extreemrechtse mensen stellen dat intersectionaliteit een soort wedstrijd is: wie de gróótste slachtofferrol kan aannemen, wint. In dit opzicht gaat intersectionaliteit hand in hand met identiteitspolitiek. Extreemrechts blijft met modder gooien naar mensen die deze termen gebruiken. Maar die negatieve uitspraken komen meestal van mensen die weinig tot geen discriminatie ervaren. Als je weet hoe het voelt om discriminatie te ervaren, zal je minder snel geneigd zijn om het slachtofferschap te noemen.
In sommige debatten stellen diezelfde mensen, die vaak ook witte heteromannen zijn, dat de witte heteroman nu het doelwit geworden is. “We mogen helemaal niks meer!” is een welbekende uitspraak. Weet je niet hoe je hierop kan reageren, dan kan je erop wijzen dat ze precies hetzelfde doen en zichzelf ook verschuilen achter ‘slachtofferschap’. Daarmee wijs je er juist op dat dat soort gevoelens dus écht zijn, zij ervaren ze zelf ook. Het verschil is alleen dat het helemaal niet het doel is om de witte heteroman in zijn ‘vrijheid’ te beperken. Het doel is juist de vrijheid van gemarginaliseerde groepen te vergroten. En dat terwijl die witte heteromannen wel jaren de gemarginaliseerde groepen onderdrukten of niet serieus genomen hebben. De angst die veel van hen hebben, komt doordat ze de positie die ze jaren hebben gehad kwijt beginnen te raken.
Kritiek op het systeem
Wanneer er kritiek geleverd wordt op de witte heteroman dan is dat geen kritiek op een individu. Het is kritiek op het systeem dat het voor bijvoorbeeld zwarte trans vrouwen zoveel moeilijker heeft gemaakt dan voor witte heteromannen. Posities in de maatschappij zijn namelijk relatief aan elkaar. Er wordt vaak gesproken over hokjesdenken en dat we dat niet moeten doen. Maar deze uitspraken over hokjesdenken worden voornamelijk gedaan door mensen die het makkelijker hebben. Het hokje van de witte cis-heteroman is het hokje wat het makkelijkst uit de bus komt. Dit gaat op wanneer je kijkt naar de sociale status van verschillende groepen. Zij hebben überhaupt geen hokje nodig, omdat hun positie gezien wordt als de norm. Het tegengeluid dat zij krijgen, is ontstaan om het systeem en de instituties te veranderen en het voor andere ‘hokjes’ beter te maken, niet om het voor iemand slechter te maken.
Als je dus met de vraag zit waarom intersectionaliteit van belang is, of als je daar vragen over krijgt, dan kan je aangeven dat het belangrijk is omdat het voorbij de eendimensionaliteit van structurele problemen kijkt en onzichtbare problemen belicht. Want als je een probleem niet kan zien, kan je een probleem ook niet oplossen.
Wil je meer weten over intersectionaliteit? Clarice Gargard heeft in het verleden ook geschreven over intersectionaliteit op Expreszo. Haar stuk vind je hier.
Over de auteur(s)
