Ongezonde relaties komen regelmatig voor tussen jonge mensen in de LHBTQIA+ gemeenschap. Als je er middenin zit, zijn zulke relaties moeilijk te herkennen. Er zijn voor ons namelijk maar weinig voorbeelden van hoe het wél moet. Bovendien kan de drempel om eerlijk te zijn over misbruik of geweld hoog liggen. Dit komt doordat het partnergeweld binnen de LHBTQIA+-gemeenschap vaak andere vormen aanneemt dan de bekende stereotypes.
Een romantische relatie onderhouden is niet altijd appeltje-eitje. Zolang het om incidenten gaat, is het is begrijpelijk dat je elkaar soms kwetst of ruzie maakt. Het wordt problematisch wanneer er tussen jou en je partner een ongelijke balans bestaat. In dat geval probeert één partner bijvoorbeeld controle uit te oefenen over de ander. Het komt ook wel eens wederzijds voor. Partnergeweld kan zich uiten in het stelselmatig kleineren, uitschelden en manipuleren van de partner. Soms wordt hier fysiek of seksueel geweld bij gebruikt. Het Amerikaanse centrum voor relaties tussen jongvolwassenen, Love is Respect, schat dat in maar liefst één op de drie relaties sprake is van een ongezonde verhouding, (machts-)misbruik en partnergeweld.
Partnergeweld gebeurt meestal subtiel en geleidelijk. Daarom wordt het soms lange tijd niet opgemerkt door het slachtoffer. Binnen queer relaties is het herkennen van partnergeweld vaak nog moeilijker. Dat komt grotendeels doordat we bepaalde, hetero-normatieve verwachtingen hebben van hoe partnergeweld eruit ziet. Mensen denken bij het woord ‘partnergeweld’ al snel aan een (cis) mannelijke dader en een (cis) vrouwelijk slachtoffer. Als LHBTQIA+-persoon neem je deze maatschappelijke verwachtingen vaak onbewust over. Dat zorgt er niet alleen voor dat LHBTQIA+ ongezond gedrag binnen een relatie zelf vaak minder serieus nemen, maar ook dat het minder serieus wordt genomen door de buitenwereld.
Factsheet ongezonde relaties binnen de LHBTQIA+-gemeenschap*
- Naar schatting is een derde van de relaties tussen tieners en twintigers niet gezond. Dat aantal geldt voor zowel queer als cisheteroseksuele relaties.
- Gemiddeld krijgt twintig procent van de mensen in de LHBTQIA+-gemeenschap te maken met een vorm van fysiek partnergeweld.
- Homoseksuele mannen krijgen in verhouding met LBT+’ers minder vaak te maken met partnergeweld. Zij doen echter ook bijna nooit aangifte van partnergeweld, zelfs niet bij ernstig fysiek letsel. Zij blijven bovendien meestal lang samen met een gewelddadige partner.
- Biseksuele mensen krijgen het meest te maken met seksueel partnergeweld. Biseksuele vrouwen krijgen meer dan andere vrouwen te maken met fysiek partnergeweld.
- Fysiek partnergeweld komt buitensporig vaak voor richting trans personen.
- Lesbische vrouwen hebben in vergelijking met heteroseksuele vrouwen bijna twee keer zo vaak te maken met emotioneel en fysiek geweld binnen een relatie.
- Mensen in de LHBTQIA+-gemeenschap doen zelden aangifte van partnergeweld. Aangiftes leiden vaak niet tot arrestaties of verdere afhandeling.
Representatie van gezonde queer relaties in de media
Ervaringen over partnergeweld en ongezonde relaties worden in de LHBTQIA+-gemeenschap niet breed gedeeld. Er is weinig informatie over te vinden. Een uitzondering op die regel is het boek In The Dream House. Auteur Carmen Maria Machado legt daarin uit waarom queer mensen partnergeweld niet altijd herkennen. Dit komt volgens haar mede door een gebrek aan kader. Machado gebruikt in haar boek een voorbeeld uit haar eigen leven. Ze vergelijkt haar gebrekkige begrip van het misbruik in haar eigen relatie met hoe ze als jong meisje niet snapte dat ze een crush had op een schoolvriendinnetje. Als tiener wist ze niet dat je verliefd kunt zijn op iemand met dezelfde genderidentiteit. Op dezelfde manier wist ze als volwassene niet dat een partner met dezelfde genderidentiteit je kan mishandelen. Daardoor kon ze het feit dat ze bang was voor haar vriendin niet goed plaatsen.
Het gebrek aan kader voor partnergeweld en -misbruik wordt deels veroorzaakt doordat er in de media zo weinig weerspiegeling is van gezonde LHBTQIA+-relaties. Veel media over relaties tussen homo- of biseksuele personages laten juist ongezonde relaties zien. Denk aan de wederzijdse manipulatie van Piper en Alex in Orange Is The New Black, Jules die in Euphoria genoegen moet nemen met onprettige en onveilige situaties, of het hele scala aan films waarin de ene partner niet respecteert dat de ander wel of niet in de kast zit. Transgender personen en intersekse personen hebben überhaupt haast geen zichtbaarheid in de media, laat staan in positieve romantische rolmodellen. Deze gebrekkige representatie vormt ons beeld van relaties: als het zo op Netflix staat, is dat vast hoe het hoort.
Schaamte en trots
Als mensen wél door hebben dat er iets niet goed zit in hun relatie, kan de stap om dit toe te geven groot zijn. Dat komt deels door de vooroordelen die we vaak (onbewust) hebben over gender en partnergeweld. Mannelijke slachtoffers ervaren bijvoorbeeld veel stigma. Maatschappelijk zien we partnergeweld als iets waar vooral vrouwen slachtoffer van zijn. Mishandeld worden druist daardoor tegen de traditionele verwachtingen van mannelijkheid in. Als gevolg daarvan is het voor veel mannen moeilijk om het aan te geven dat dit hen overkomt. Dit taboe is waarschijnlijk ook de reden dat homoseksuele en biseksuele mannen zelden aangifte doen van mishandeling, zelfs wanneer het enorm uit de hand loopt.
In vrouw-vrouwrelaties spelen genderverwachtingen rondom geweld ook een rol. Vrouwen worden niet snel als agressor gezien. De omgeving kan het daardoor soms moeilijk geloven dat een vrouw “zoiets zou doen”. Slachtoffers voelen zich hierdoor niet gehoord, of twijfelen aan zichzelf. Dat is zorgwekkend als je ziet dat lesbisch** partnergeweld vrij vaak voorkomt.
Veel LHBTQIA+-mensen zijn trots op de gemeenschap. Dat kan vreemd genoeg ook een reden zijn om partnergeweld te verzwijgen. Veel van ons zijn gewend aan haat en geweld van de buitenwereld. Wanneer je uit een hetero- en gendernormatieve wereld komt, kan de queer gemeenschap in eerste instantie bijna een paradijs lijken. Het is dan moeilijk te verkroppen dat het hier ook niet altijd veilig is. Het kan ook zijn dat mensen de gemeenschap willen beschermen tegen stigma. Ze willen laten zien dat negatieve vooroordelen over LHBTQIA+ niet waar zijn, en zijn bang dat ze de gemeenschap onder de bus gooien zodra ze ervoor uitkomen dat narigheid voorkomt. Carmen Maria Machado gaat hier dieper op in in haar boek.
Gebrek aan steun bij politie en gerecht
Als mensen binnen de LHBTQIA+-gemeenschap al naar voren durven te stappen naar aanleiding van partnergeweld, worden ze vaak niet goed opgevangen in het juridische systeem. LHBTQIA+’ers hebben over het algemeen slechte ervaringen met de politie. Verscheidene onderzoeken tonen aan dat een groot deel geen aangifte doet tegen partnergeweld uit angst niet serieus genomen te worden. Dit komt onder andere doordat justitie bijvoorbeeld vaak laks is bij aangiftes rondom discriminatie tegen LHBTQIA+’ers. Veel mensen in de gemeenschap, met name trans mensen, hebben bovendien negatieve ervaringen gehad met het gerecht.
Agenten en rechters kampen bovendien net zo goed met maatschappelijke vooroordelen rondom partnergeweld. Die verwachtingspatronen kunnen hen beïnvloeden in het vellen van een oordeel. Dat effect is extra sterk als de dader niet overeenkomt met het verwachte plaatje. In haar boek haalt Carmen Maria Machado een Amerikaanse rechtszaak aan waarbij een butch vrouw een posttraumatische stress-stoornis had gekregen door haar femme partner. Haar advocaat raadde haar aan om zich tijdens de rechtszaak te presenteren alsof zij zelf de meer feminiene partner was. Een “vrouwelijke” vrouw zou door het systeem eerder als slachtoffer gezien worden dan een masculiene vrouw. Dit voorbeeld toont aan dat je in de rechtbank soms niet alleen moet strijden tegen een gewelddadige partner, maar ook tegen stereotypes rondom gender en seksualiteit.
Zit ik in een ongezonde relatie?
Er bestaan verschillende gradaties van ongezonde relaties. Er is ook niet in elke ongezonde relatie sprake van een duidelijke dader-slachtofferverhouding. Vaak lopen verschillende vormen van ongezond gedrag in elkaar over. In het komende stuk worden enkele soorten van partnergeweld besproken. Je vindt hier ook advies over wat jij kunt doen.
Fysiek geweld
De meeste mensen verbreken niet direct hun relatie als er fysiek geweld heeft plaatsgevonden. Dat komt doordat gewelddadige relaties vaak bestaan uit een cyclus. Na een uitbarsting toont de agressor (dader) vaak berouw en probeert diegene het goed te maken. Het kan daardoor lijken of het geweld slechts een incident is geweest, maar fysiek geweld is nooit normaal. Op deze uitgebreide lijst met hulpinstanties kun je zoeken naar de hulp die past bij jouw situatie. Om recht te hebben op hulp hoef je geen aangifte te doen als je dat niet wilt. Voor advies over seksueel geweld binnen je relatie kun je hier kijken.
Verbaal geweld
Verbaal geweld, ook wel bekend als geestelijke mishandeling, is vaak moeilijk te herkennen. Als je regelmatig bloot wordt gesteld aan kleinerend, manipulatief en intimiderend gedrag, kun je gaan geloven dat je partner gelijk heeft, maar dat is niet zo. Enkele signalen van verbaal partnergeweld zijn:
- Je partner maakt de dingen die je hebt bereikt belachelijk.
- Je partner praat je een schuldgevoel aan om te zorgen dat je iets voor hen doet.
- Je partner is onvoorspelbaar en kan erg boos op je worden zonder duidelijke reden.
- Je partner vertrouwt je niet en controleert waar je uithangt.
- Je partner zet je onder druk om dingen tegen je zin te doen.
- Je partner verdraait steeds je woorden en laat je aan jezelf twijfelen.
Een uitgebreide lijst met methodes om een dominante, manipulatieve partner te herkennen vind je hier. Hulp bij geestelijke mishandeling kun je bijvoorbeeld vinden op Slachtofferhulp. Als je liever met iemand praat die je kent, kun je ook altijd bij de huisarts terecht. De huisarts heeft geheimhoudingsplicht. Als je tussen de twaalf en zestien bent mag de huisarts in overleg met jou wel je ouders of verzorgers inlichten.
LHBTQIA+-gerelateerd geweld
Sommige vormen van partnergeweld vinden alleen plaats tussen LHBTQIA+’ers. Bij stellen met dezelfde genderidentiteit bestaat er zoiets als manipulatie via ‘heteroseksisme’. Dit is wanneer je partner bijvoorbeeld dreigt om je te outen bij je familie om je te manipuleren of chanteren of homofobe, denigrerende uitspraken tegen je doet over je seksuele voorkeuren (bijvoorbeeld omdat je een bottom bent). Een vorm van emotioneel geweld die door partners gebruikt wordt tegen trans personen, is transfoob gedrag gebruiken om het zelfbeeld van hun partner omlaag te brengen. Bijvoorbeeld door hen expres aan te spreken met de verkeerde voornaamwoorden of opmerkingen te maken die gevoelens van dysmorfie aanwakkeren. Dit soort dingen zijn nooit okee om te doen, en zijn een serieuze indicatie van partnergeweld.
Hulp voor daders
Het voorkomen van partnergeweld is natuurlijk ook aan de dader. Als je dominant, manipulatief of gewelddadig gedrag in jezelf herkent, kun je contact opnemen met je huisarts. Die kan je verder verwijzen naar de juiste ondersteuning om van je gewelddadige gedrag af te komen.
* Veel van de genoemde inschattingen zijn gebaseerd op Amerikaanse statistieken over partnergeweld onder LHBTQIA+. De algemene statistieken over intiem partnergeweld in de Verenigde Staten komen overeen met die over Nederland. Er is helaas weinig data te vinden over de precieze situatie voor LHBTQIA+ in Nederland.
**Er zijn geen specifieke cijfers over geweld tussen biseksuele of panseksuele vrouwen in vrouw-vrouwrelaties. Het kan zijn dat deze vrouwen in de statistieken ook onder ‘lesbisch’ geschaard worden.
Over de auteur(s)
