Dit achtergrondartikel is geschreven door Romy van Dijk (MA Geschiedenis, bezig met Msc Sociologie) en gaat over lesbisch feminisme in de jaren 70. Als historicus richt zij zich voornamelijk op onderwerpen als seksualiteit en gender en de manier waarop de politiek met deze thema’s omgaat. Bij het bestuderen van de geschiedenis wordt al snel duidelijk dat hedendaagse problemen een lange ontstaansgeschiedenis hebben en dat de geschiedenis ons vandaag de dag belangrijke lessen kan leren.
Verdient het lesbisch feminisme een comeback?
In de vroege jaren 70 maakten verschillende, gemengde bewegingen deel uit van de tweede feministische golf. Bekende voorbeelden van die feministische organisaties zijn bijvoorbeeld de Man Vrouw Maatschappij en Dolle Mina. Deze bewegingen pleiten onder andere voor het vergroten van de seksuele vrijheid voor vrouwen. Maar deze seksuele revolutie geldt voornamelijk voor de seksuele relaties tussen man en vrouw. Als vrouw je homoseksualiteit uitdragen blijft nog steeds een heikel punt. Van vrouwen wordt meestal nog verwacht dat ze op mannen vallen en hun relaties ook beperken tot mannen. Omdat de vertegenwoordiging van lesbiennes binnen de feministische beweging onvoldoende is, besluiten queer vrouwen het heft in eigen handen te nemen. Zo ontstaat binnen Dolle Mina de groep ‘Purperen Mien’, en daaruit volgt ook de actiegroep ‘Paarse September’ in 1972.
Paarse September wordt door tijdgenoten als radicaal bestempeld, omdat het niet past in het feminisme van de andere bewegingen. Zo bekritiseert Paarse September alle bestaande homo- en vrouwenemancipatiebewegingen. De feministische bewegingen vinden ze te heteroseksueel, terwijl homo-emancipatiebeweging COC juist teveel gericht zou zijn op de homoseksuele man. Paarse September spreekt daarom van dubbele discriminatie van de lesbische vrouw: lesbische vrouwen worden niet enkel gediscrimineerd omdat ze vrouw zijn, maar ook nog omdat ze homoseksueel zijn. Ze zijn daarbij felle tegenstanders van heteronormativiteit, wat zij ‘homoconditionering’ noemden. Paarse September is deels geïnspireerd door het politiek lesbianisme , ook wel bekend als lesbisch feminisme, dat in de jaren zestig opkwam in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten.
Politiek lesbianisme: een homoseksuele ideologie
Politiek lesbianisme of lesbisch feminisme stelt alle ‘normale’ gedragscodes aan de kaak. Het ontstaat, net als bij Paarse September, vanuit een ongenoegen over de representatie van lesbiennes in mainstream feminisme en homo-emancipatiebewegingen. Deze lesbisch-feministische stroming ziet heteronormativiteit en het huwelijk als instrumenten van vrouwenonderdrukking. Alleen een vrije lesbienne die het huwelijk en het gezin verwerpt, kan volledig onafhankelijk zijn van het patriarchaat. Volgens deze feministen zijn vrouwen die een relatie hebben met een man onderdeel van hun eigen onderdrukking. Hiermee wordt vrouwenliefde naast een geaardheid dus ook een politieke keuze: als goede feminist ben je lesbisch.
Dat betekent niet dat je ook daadwerkelijk een seksuele of romantische relatie moet hebben met vrouwen. Het belangrijkste is vooral dat je geen (seksueel) contact hebt met mannen. Mannen zouden volledig uit het leven van de vrouw moeten verdwijnen. Vanuit dezelfde gedachte van onderdrukking zijn deze feministen vaak ook tegenstanders van prostitutie, (vormen van) BDSM en biseksualiteit.
Problematiek in de uitvoering
Politiek lesbianisme of lesbisch feminisme wordt flink bekritiseerd. Hun opvattingen gaan in tegen de gedachte dat homoseksualiteit is aangeboren. Andere homo-emancipatiebewegingen proberen mensen daar op dat moment juist van te overtuigen. Onder andere feministisch schrijver Bea Campbell heeft kritiek op het lesbisch feminisme. Zij stelt dat het lesbisch feminisme vooral anti-man is en niet per se pro-gay. Door lesbisch-zijn als politieke keuze af te schilderen, worden geaardheid en gevoelens ondergeschikt gemaakt aan politieke overtuiging. Campbell vindt dat problematisch. Het is volgens haar belangrijker om het gedrag van mannen in heteroseksuele relaties te bekritiseren, dan om de hoop helemaal op te geven.
Door te doen alsof je kunt kiezen voor een lesbische levensstijl gaan lesbisch feministen ook voorbij aan de sociale en culturele positie van (lesbische) vrouwen. Vanwege religieuze, culturele en/of financiële redenen kan niet iedere vrouw ‘kiezen’ voor lesbianisme, al helemaal niet in de tijd waarin homo-acceptatie net op gang kwam. Veel daadwerkelijke lesbische vrouwen hadden toen juist liever gewild dat ze een andere geaardheid hadden.
Daarbij is de stelling dat vrouwen ‘kiezen’ voor hun eigen onderdrukking door een relatie met een man aan te gaan niet erg solidair. Zo wordt de schuld bij vrouwen gelegd die, om wat voor reden dan ook, hun heteroseksuele relaties niet willen stoppen. Het lijkt of vrouwen met een slechte relatie dat te danken hebben aan hun eigen politieke keuzes. Dit is eigenlijk gewoon een soort victim blaming (het slachtoffer de schuld geven van wat hen is overkomen). Dus, hoewel lesbisch feministen een terecht probleem aankaarten met hun kritiek op heteronormativiteit, is de door hun voorgestelde oplossing zelf ook niet vrij van problematiek.
Queer theory
In de jaren negentig komt er een alternatief voor het lesbisch feminisme op in de cultuurwetenschappen, queer theory. Queer theory heeft in principe hetzelfde uitgangspunt. Ook in queer theory wordt het probleem met heteronormativiteit erkent, net als het feit dat de samenleving volledig draait rondom het mannelijke perspectief. Ook hier is er een wens om heteronormativiteit te ontmantelen. Maar op veel vlakken is queer theory juist het tegenovergestelde van lesbisch feminisme. Varianten van seksuele- en genderidentiteiten, porno en prostitutie worden binnen queer theory omarmd. Waar lesbisch feminisme dus vooral denkt aan de emancipatie van de (cis-)vrouw, is queer theory er voor iedereen, ongeacht genderidentiteit, seksuele voorkeur en sociaal-culturele achtergrond
Een andere visie op politiek lesbianisme kun je vinden in dit stuk van Vice.
Over de auteur(s)
