De geschiedenis van de LHBT+-gemeenschap is altijd zo goed als onzichtbaar gebleven. In de rubriek History, Herstory, Theirstory belichten we allerlei aspecten van de LHBT+-geschiedenis of wat er belangrijk was voor deze geschiedenis. Deze keer een interview met Tieneke Sumter, voorzitter van organisatie Survibes.
Tieneke kende ik al langer. Begin dit jaar was ik aanwezig bij een evenement over LHBT+’ers van kleur en hoe (on)zichtbaar die in de geschiedenis zijn. Toen we begonnen met de geschiedenisrubriek had ik haar al meteen in gedachten. Ik belde haar op een maandagmiddag en ze was meteen heel open en enthousiast. Na een korte kennismaking vroeg ik haar of ze wat meer over haarzelf kon vertellen en waar we haar allemaal van kunnen kennen.
Mijn naam is Tieneke Sumter. Op mijn achttiende ben ik begonnen bij de vrouwenbeweging, alweer veertig jaar geleden. Ik zat toen op de sociale academie, en werd op een gegeven moment ook benaderd met de vraag of ik me aan wilde sluiten bij de SuHo, de eerste Surinaamse homo-organisatie. Daar ben ik een aantal jaar actief in geweest. Ik was ook actief in de zwarte migranten vrouwenbeweging. Ik deed veel met Ashanti, die waren bekend in Den Haag en gaven een krantje uit. Die deden ook aan theater en hadden vormingsweekenden. Op deze manier heb ik Gloria Wekker leren kennen, en andere kopstukken uit de zwarte vrouwenbeweging van die tijd. Later ben ik gevraagd door Gloria Wekker om onderdeel te worden van de actiegroep Sister Outsider. Dat heb ik toen ook gedaan. We hebben met deze groep hebben we Audre Lorde naar Nederland gehaald.
Mensen kunnen me ook kennen van mijn activisme in Suriname. Ik ben in 1987 teruggegaan naar Suriname. Daar heb ik toen 27 jaar gewoond. Ik heb bijgedragen aan de homobeweging daar. Ik ben al een aantal jaar voorzitter van het LGBT Platform Suriname daar. We hebben de eerste Pride georganiseerd. Het is van een Pride dag nu een Pride maand geworden.”
Als ik Tieneke dit zo hoor zeggen, word ik blij. Ik voel bewondering voor hoeveel ze zich inzet. Ik vertel haar dat mijn vader ook uit Suriname komt, en dus aan beide kanten een verbinding voel: met LHBT+’ers in Nederland, maar ook met de LHBT+’ers uit Suriname. Mijn vader stuitte toevallig op de Pride toen hij twee jaar geleden in Suriname was. Als Tieneke dit hoort, haakt ze meteen aan en vertelt ze hoe de Pride in Suriname is ontstaan.
Wat leuk! Pride is echt gegroeid daar. De allereerste Coming Out dag, zoals we ‘m toen noemden, in 2011 was eigenlijk een statement. Niet lang daarvoor had Ronny Asabina van het Surinaamse parlement gezegd dat homoseksualiteit een ziekte was en met wortel en al uitgeroeid moest worden. Gelukkig voor ons waren er parlementariërs die zeiden dat artikel 1 van kracht was en dus is er geen ruimte voor discriminatie. Hij heeft daarom zijn excuses moeten aanbieden. Wij vonden dat heel erg ver ging om zulke dingen te zeggen. Onze reactie, ons protest daarop, was dat we ons als LHBT+-organisaties verenigden en op 11 oktober, Coming Out dag, een mars organiseerden. Dat was de eerste Pride. We wilden vertrekken vanuit het Onafhankelijkheidsplein. Daarvoor moet je toestemming krijgen van de president. We hebben bewust hiervoor gekozen, omdat we wilden zien of de president ons inderdaad toestemming zou geven. Dat heeft hij gedaan, want volgens de wet mag hij niet discrimineren. We hebben toen wel onze eigen beveiliging geregeld, omdat we bang waren dat we met stenen bekogeld zouden worden bijvoorbeeld, maar dat is allemaal niet gebeurd. We hadden er een knalfeest achteraan en we kregen steunbetuigingen van verschillende bedrijven maar ook van de consulaten en ambassadeurs. Dat was echt een heel belangrijk moment, en dat is later doorgegroeid.
Surinaamse LHBT+’ers bevinden zich ook in Nederland en proberen te navigeren in de gemeenschap hier. Zwarte LHBT+’ers en LHBT+’ers van kleur blijven onzichtbaar in de hele gemeenschap. Ik vraag Tieneke wat zij vindt van de onzichtbaarheid van LHBT+’ers van kleur binnen de gemeenschap.
Het is me opgevallen dat de geschiedenis inderdaad vrij onbekend is en daarmee de bijdrage van zwarte LHBT+’ers. Het staat een beetje in de schaduw. Als ik een bijdrage kan leveren aan de bekendheid ervan, help ik met alle liefde.
In 2016 kwam ik terug naar Nederland.Een jaar later werd ik door Mikel Haman gevraagd. Mikel was een hele zichtbare man van kleur in de Nederlandse homobeweging, zeker in Amsterdam. Hij wilde voor de Surinaamse LHBT+-beweging een organisatie opzetten. Ik zei, Mikel ik heb het zo lang gedaan, jongeren moeten het overnemen, zet het op, maar ik ondersteun. Hij zei toen iets in de trant van “Nee. Ik zet het op maar ik wil jou als voorzitter hebben!” Ik ben toen overstag gegaan. Een half jaar daarna overleed Mikel. Op zijn sterfbed heb ik hem beloofd dat ik Survibes van de grond zou krijgen, om op die manier bij te dragen aan de zichtbaarheid en de emancipatie van LHBT+’ers van kleur. Mikel was heel erg gericht op Surinaamse Nederlanders, en ook het bieden van ondersteuning aan de homobeweging in Suriname.
Wij, LHBT+’ers van kleur, zijn een vrij onzichtbare groep, zoals je zelf ook zegt. Áls we zichtbaar zijn, is er vaak sprake van exotisering, een soort fetisjering van mensen van kleur. Wat wij toen als Survibes gedaan hebben, is een enquête opzetten. We hebben deze toen in 2017 en 2018 op het Kwaku festival in Amsterdam en op het Milan festival in Den Haag verspreid. In totaal hebben we meer dan 200 mensen geïnterviewd. We wilden dus weten of de Surinaamse gemeenschap vond of Surinaamse LHBT+’ers gediscrimineerd worden, hoe het zit met hun zichtbaarheid. Een van de uitkomsten was dat bijna iedereen stelde dat er nog veel discriminatie was binnen de Surinaamse gemeenschap en de Nederlandse maatschappij. Met name vanwege huidskleur. We hebben ook gevraagd of mensen zelf discriminatie hadden ervaren. Het bleek dat bijna 45% dit zelf ervaren had, ook als LHBT+’er.
Die informatie wilden we gebruiken om te kijken wat er verder moest gebeuren. Een van de dingen die ze aangaven, was dat er een groottaboe rustte op homoseksualiteit in Nederland en onder Surinamers,en over transgender zijn al helemaal. Daar is dus nog heel wat werk te verrichten. We vroegen daarna hoe dat verbeterd zou kunnen worden, waarop we het antwoord kregen dat meer voorbeeldfiguren nodig zijn. Dus in feite meer zichtbaarheid.
Toen Mikel op zijn sterfbed lag, kwam Ivette Forster, de directeur van Kwaku, langs. Mikel was namelijk de organisator van de Roze Zondag op het Kwaku festival. Ivette heeft toen gezegd dat een award naar Mikel vernoemd zou worden. Survibes heeft hierbij de opdracht om ieder jaar mensen uit de zwarte gemeenschap voor te dragen die bijgedragen hebben aan meer zichtbaarheid voor zwarte LHBT+’ers en LHBT+’ers van kleur. Dit jaar hebben we helaas geen award kunnen uitreiken vanwege de coronacrisis, maar we hopen dit volgend jaar weer wel te kunnen doen. De Mikel Haman-award is een manier om meer zichtbaarheid te krijgen voor zwarte LHBT+’ers en LHBT+’ers van kleur. Lang verhaal kort: ik ben het dus met je eens! We zijn vrij onzichtbaar.
Tegelijkertijd zie ik dat het twee kanten op gaat. Een aantal van ons willen misschien niet zichtbaar zijn, of zien het belang daar niet van in. Voor beide van die kanten valt wat te zeggen, maar het is wel belangrijk dat er gezichten zijn van LHBT+’ers van kleur in deze witte maatschappij.”
Tieneke heeft helemaal gelijk, bedenk ik me terwijl ze dit zegt. Zichtbaarheid is inderdaad belangrijk. Maar ik vertel Tieneke dat ik denk dat veiligheid ook een rol speelt. We moeten ons veilig genoeg voelen om zichtbaar te willen zijn. Ik hoor ook intersectionele discriminatie in haar verhaal. We hebben enerzijds te maken met LHBT+-discriminatie binnen de zwarte gemeenschap en de gemeenschap van kleur; anderzijds ervaren we racisme binnen de LHBT+-gemeenschap. Daardoor is het een stuk moeilijker om kansen te krijgen of aan te grijpen. Tieneke beaamt dat, maar plaatst ook een kanttekening.
Ja, maar dat gezegd hebbende, daar waar we ons veilig en sterk voelen, moeten we die kansen wel grijpen. Als je niet aan de tafel zit waar beslissingen genomen worden, gaat men over jou en niet met jou beslissen. Wat je zegt, onderschrijf ik. Tegelijkertijd moeten we durven en lef hebben! Dat is iets waar ik me altijd voor ingezet heb. Als ik door zichtbaar te zijn een mensenleven kan redden, dan zal ik dat altijd doen. We moeten ons inzetten om veiligheid te creëren voor onze community.
Ze maakt een erg goed punt. Het activistische wat zij heeft, inspireert mij om nog activistischer te zijn. Maar ik ben me ook bewust van het feit dat Tieneke veel langer op het strijdveld staat dan ik. Ik vraag haar wat haar opvalt als ze kijkt naar het activisme van vroeger en het activisme van nu.
Ik zie een aantal dingen. In 2016 kwam ik na 27 jaar Suriname weer terug naar Nederland en ik had een beetje een culture shock. Wat mij opviel, is dat jongeren inmiddels hun eigen manier hebben, via internet en media, om elkaar te ontmoeten. Zo is er een facebookgroep genaamd Pink Melanin met meer dan 600 vrouwen erin. Ik observeer ze, en ik denk ‘zo pakken jullie het aan’. Ze mobiliseren zich via het internet. Het zit voor een groot deel op het sociale vlak, zoals elkaar ontmoeten en veilige plekken te creëren om met elkaar te zijn.
Als ik dat vergelijk met hoe wij dat back in the day deden, dan was het gericht op fysieke ontmoetingen. Ik denk zelf dat jongeren meer naar het internet verschuiven. Ik zie meer discussies. Maar ik denk dat het nog wel meer kan. Ik denk dat de jongeren inhoudelijk met elkaar bezig zouden kunnen zijn op een publiekelijk niveau en elkaar face-to-face kunnen ontmoeten. Het kan ook zijn dat ik niet op hun platform zit en het daarom niet weet. Maar wij hebben toen veel tijd besteed aan analyseren wat er nou aan de hand was en wat we zagen gebeuren. We maakten analyses, we bedachten strategieën. Ik bewonder de jonge meisjes die de actie hebben opgezet om het slavernijverleden op school te laten behandelen via een motie. De manier waarop zij zichzelf hebben georganiseerd en hoe ze het hebben aangepakt, is zo goed! Ik leer dan weer dat je dat tegenwoordig zo doet.
In de LHBT+-beweging zie ik ook jongeren, maar minder dan ik zou willen zien. Ik zou ook heel graag het stokje willen overdragen en het voorzitterschap van Survibes aan een jonger iemand geven. Dus bij deze, een open oproep! Mensen mogen zich aanmelden. De jonge mensen zijn er wel, maar toch niet zichtbaar genoeg, voor mijn gevoel. Eind juli was er Black Pride NL, opgericht door Naomie Pieter. Dat soort initiatieven draagt daaraan bij.
Ergens had ik het gevoel dat de tijd had stilgestaan in Nederland. Na 27 jaar Suriname ontdekte ik dat er nog steeds over dezelfde dingen als vroeger werd gepraat. Dat vond ik wel schandalig. Wat is er gebeurd in al die jaren?! Ik heb Nederland zien verrechtsen. Dingen worden nu onder het mom van vrijheid van meningsuiting gezegd. In die zin zou ik graag met meer mensen om de tafel willen zitten en vanuit een intersectionele benadering kijken naar wat er gebeurt. Hoe kunnen we elkaar meer ondersteunen?
Het woord ‘solidair’ klinkt misschien ouderwets maar ik denk dat het nog altijd heel erg belangrijk is. Juist op die kruispunten! Het is van belang dat er bij Black Lives Matter ook gesproken wordt over queer en trans mensen. Begin jaren ’80 was er bij de SuHo al een discussie of een homobeweging zich ook moest bemoeien met een antiracismebeweging. In 2020 zijn deze discussies nog even actueel.
Als ik Tieneke hoor praten over toen en nu, moet ik denken aan de huidige generatie jonge activisten. Welke boodschap zou zij hun willen meegeven. Wat mogen zij echt niet vergeten?
Bij dit soort vragen denk ik altijd aan de woorden van Audre Lorde: “Your silence will not protect you”. Durf je uit te spreken! Durf te zijn wie je bent en durf je kwaliteit en je talent in te zetten daar waar je kan. Maar ook een oproep: kijk ook naar het regionale en het internationale. Ik vind dat er nog te weinig LHBT+’ers van kleur een plek hebben bij instituties waar beleid gemaakt wordt. Als je de kwaliteiten of talenten ervoor hebt om daaraan deel te nemen, durf daarvoor te gaan! Van het creëren van een safe space tot lobbyen. Maak deel uit van de verandering en durf er te zijn!
Over de auteur(s)
