De bekende Nederlandse fotograaf Erwin Olaf overleed onverwachts op 20 september 2023. Hij was al langere tijd ziek, desondanks kwam zijn overlijden onverwachts. Vele fotografie-en kunst liefhebbers rouwden om hem. Er was zelfs een publiekelijk afscheid in Carré, waar honderden Nederlanders en internationale vrienden op af kwamen. Dat Erwin Olaf erg geliefd was, is duidelijk. Maar wat maakte hem zo bijzonder?
Zijn kracht zat ‘m in zijn rebellie
Olaf begon zijn studie aan de school voor journalistiek in Utrecht. Hij koos voor de discipline fotografie, waar hij onder andere les kreeg van Dirk van der Spek, die later uitgever en galeriehouder werd. In deze tijd was Olaf vooral gefascineerd door het Amsterdamse nachtleven, waar hij destijds ook zijn rapportages op richtte. Olaf kon zich erg boos maken over onrecht en kon het niet op prijs stellen dat geweld vereenzelvigd werd met glamour. Om deze reden besloot hij de fotoserie Royal Blood (2000) te maken. In deze fotoserie fotoshopte hij leden van koninklijke huizen en families over de hele wereld en stelde daarmee de aantrekkingskracht van bloed, geweld en beroemdheid aan de kaak. Vooral zijn montage over prinses Diana met een bloederige Mercedes-Benz ster trok de aandacht. Dit was zijn vorm van rebellie.
Olaf durfde gewaagde foto’s te schieten en zocht de grenzen op. Zijn werk was soms controversieel en dat maakte het juist tot een succes. Hij schuwde niet voor naaktheid of erotiek, en durfde kritiek te uiten op de gevestigde orde. Zo is te zien in dit portret van een naakte jonge man (links) van de fotoserie Squares, Joy (1983-1993). Hij was een van de eerste fotografen die op deze manier een portret maakte. Taco Dibbits, de hoofddirecteur van het Rijksmuseum, met wie Erwin Olaf veel samenwerkte, spreekt lovend over hem. Hij zegt dat Erwin niet alleen de homo-emancipatie een gezicht heeft gegeven, maar ook dat zijn werk diepgeworteld is in de visuele Nederlandse kunst.
Geënsceneerde fotografie
Na zijn afstuderen in 1980 ging hij aan de slag met documentaire fotografie. In 1983 kwam Olaf in contact met Robert Mapplethorpe en Paul Blanca, die grote inspiratiebronnen werden. Dit is wanneer zijn liefde voor geënsceneerde fotografie begon en deze ook verkoos boven zijn eerdere, meer rebelse fotografie.
De serie speelt zich af in de jaren 50. Door de foto met het meisje in de gele jurk (rechts) van de fotoserie Hope (2005), wordt Erwin Olaf geroemd, met name door het lichtcontrast, de uitdrukking op het gezicht en haar houding. Andere uitgaven van zijn hand in de geënsceneerde fotografie zijn The golden age (2005) die hij maakte in opdracht van het modehuis The People of the Labyrinths. Olaf fotografeerde de wintercollectie 2005/2006. Hij liet zich inspireren, zoals de titel al doet vermoeden, door de Hollandse meesters van de Gouden Eeuw zoals Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer en Jan Steen. Voor deze collectie combineerde Olaf twee werelden door de mode van nu in de context van de oude Hollandse Meesters te plaatsen. In 2003 maakte hij de fotoserie Separation (2003). Hierna kwamen kwetsbaarheid en eenzaamheid centraal te staan in zijn werk.
Wat ik zo knap vind aan zijn werk, met name in zijn geënsceneerde foto’s, is dat hij zijn publiek weet te raken. Het lukt hem, ondanks de zeer gepolijste foto’s, een kwetsbaarheid door te laten dringen. Hij exposeert later in 2021 nog met Im Wald en Palm Springs waarbij natuur en de mens centraal staan. In zijn boekuitgave Strange Beauty (2021) exploreert Olaf een meer geheimzinnige manier van fotografie, waarmee hij de kijker verleid meer te willen weten dan er te zien is.
Hans van Manen
Na de eerste ontmoeting met Hans van Manen bloeide er een vriendschap op tussen de twee die de rest van hun levens standhield. Hans van Manen speelde een belangrijke rol in zijn leven. Ze leerden elkaar kennen in 1983 toen Olaf 24 was en in opdracht van SEK, de officiële publicatie van het COC, Rudi van Dantzig en Hans van Manen moest portretteren. Destijds was Van Manen al een van werelds grootste choreografen. Van Manen heeft lang als leermeester gefungeerd in het leven van Olaf, toen hij nog werkte als fotograaf. Het was ook Hans van Manen die hem introduceerde aan zijn grote inspiratiebronnen Robert Mapplethorpe en Paul Blanca.
Hans van Manen en Erwin OIaf maakten samen de fascinerende fotoserie Dance in Close-up (2022), die als eerbetoon wordt geëxposeerd in het jaar dat Van Manen zijn 90e verjaardag viert. In deze serie worden balletdansers in close-up gefotografeerd waarbij perfectie wordt nagestreefd in alle facetten van de fotografie. De serie is een ode aan de veertigjarige vriendschap tussen de kunstenaars waarbij momenten van dertien choreografieën in detail zijn vastgelegd. In de documentaire Erwin Olaf eert Hans van Manen (NTR) staat steeds één ballet centraal. Hierin is te zien hoe de twee met een kritische blik samenwerken om een zo perfect mogelijke vastlegging van de meest invloedrijke momenten in het repertoire van Van Manen te creëren. Het Oeuvre wordt geprezen voor de eenvoud, muzikaliteit, intermenselijkheid en erotiek. De fotoserie is tentoongesteld in museum Ron Mandos in Amsterdam. Tevens werd de serie uitgebracht als boek.
Teun Frieszo
Van Manen was niet de enige belangrijke man in het leven van Olaf. Teun Frieszo was decennialang zijn partner. Erwin was 19 en Teun 28 toen ze elkaar leerde kennen. Teun maakte grote indruk op hem. Teun studeerde versanalyse en kunstgeschiedenis en introduceerde hem aan Ballet en Bach. Erwin en Teun maakte een intiem zelf-portret, Getting Close (1985), die hun diepe liefde weergeeft. In de documentaire The legacy die verscheen aan de hand van Michiel van Erp, is te zien hoe de twee mannen na 33 jaar een remake maakten van het zelfportret. Beide mannen zijn ziek, Erwin heeft longemfyseem en Teun lijdt aan kanker. Om deze reden zien de twee de remake als een afscheidsportret, waarbij wordt teruggeblikt naar hun relatie en studententijd. De documentaire is kenmerkend voor Van Erp; intiem, ontroerend en humoristisch.
Kortom, Erwin Olaf was een briljante fotograaf, die niet schroomde de grenzen op te zoeken en een boegbeeld was voor de homo-emancipatie in Nederland.
Over de auteur(s)
