Een hittegolf, een reeks mysterieuze zelfdodingen en een beklemmend, praatziek dorp. Het zijn de ingrediënten voor menig Amerikaanse tienerserie én voor de debuutroman van (toneel)schrijver, dramaturg en vertaler Koen Caris. Zijn debuut, getiteld Stenen eten, gaat over een persoonlijk en een collectief trauma. En over de zoektocht naar een seksuele identiteit die onder dat verdriet door blijf kronkelen en tegen alle verwachtingen in opbloeit.
Let op: deze recensie gaat over een roman waarin onderwerpen als depressie en zelfdoding een grote rol spelen.
Suïcide in het dorp
In Stenen eten maken we kennis met de zeventienjarige Ben. Hij zit in zijn examenjaar en droomt van een ontsnapping uit zijn bekrompen dorp. Dat dorp blijft gedurende de roman naamloos en kan door de algemene doch specifieke beschrijvingen van locaties en bewoners ieder middelgroot dorp in Nederland zijn. Een persoonlijk trauma voedt Bens ontsnappingsfantasie. Drie jaar voor aanvang van de roman gooit Bens zus Kim, dan achttien, zichzelf voor de trein. Ze laat geen afscheidsbrief achter. Deze suïcide heeft niet alleen Bens familie opgebroken en de gezinsleden verdoofd achtergelaten, het heeft ook het dorp flink door elkaar geschud. Als het knapste en populairste meisje van school was Kim het meest kostbare bezit van de rurale gemeenschap. Wat gebeurt er met een kleine samenleving wanneer de spil plotseling zo bruut wordt weggesneden?
Copycats
Drie jaar na Kims dood wordt deze oude wond opengehaald. Een reeks vergelijkbare suïcides schudt het dorp op. In rap tempo beroven middelbare scholieren zich van het leven door op het spoor te gaan liggen. De andere jongeren zoeken afleiding in huisfeesten, kortstondige relaties, verdovende middelen en bevreemdende rituelen. Hun ouders weten zich geen raad met de situatie. Zij hopen dat het feestgedruis hun kroost zal behoeden voor een vergelijkbaar lot. Ondertussen worden Ben en zijn moeder door hun omgeving nagestaard: hebben zij iets met deze tragedie te maken? Vormt de zelfdoding van Kim de sleutel voor deze nieuwe golf?
Een verboden verlangen
Tegen de achtergrond van dit mysterie voert Ben op eigen houtje een tweede strijd. Caris beschrijft op herkenbare wijze hoe Ben gelijktijdig met de rouw om zijn zus ontdekt dat hij op jongens valt. In Bens beleving hebben deze gevoelens geen plaats in het dorp en moet hij ze dus negeren. Om dat te doen slagen hanteert hij een aantal strenge regels: ‘Dat is regel twee: je kijkt nooit. […] In de kleedkamer houd je je ogen strak op de muur. Als iemand uit de douches komt en zich naast jou begint af te drogen tel je de tegeltjes, je telt ze verticaal, horizontaal, diagonaal, je vermenigvuldigt en deelt ze, wat je maar kunt verzinnen, wat maar nodig is.’
Dwanggedrag
Ook doet Ben regelmatig alsof hij geïnterviewd wordt door Herr Steinmann, een journalist die in een documentaire leden van de Navy SEALs spreekt over hun oorlogstrauma’s. Ben is met name geboeid door de manieren waarop zij zich mentaal distantieren van de martelingen waaraan ze bij gevangenneming worden onderworpen. De rouw, het trauma en Bens ontluikende homoseksualiteit leiden er uiteindelijk toe dat hij zichzelf verliest in dwangmatig gedrag. Toch kan Ben zijn gevoelens niet meer negeren als hij naar zijn vriend Tom toegroeit. Hij zoekt eerst nog houvast aan zijn regels, maar laat langzaam de controle los en verliest zich in zijn verliefdheid. Met alle gevolgen van dien. Caris beschrijft de liefdesperikelen tussen de twee tieners op een manier die zowel lyrisch en meeslepend als volwassen is. Al heeft hij er ook een handje van zijn hoofdpersonage een net iets te groot analytisch vermogen te geven voor diens leeftijd.
Amerikaans tienerdrama
Uit Stenen eten blijkt Caris’ grote passie voor theater en drama. Zo zoomt hij in het verhaal, dat wordt verteld vanuit het ik-perspectief van Ben, uit wanneer er weer een suïcide staat te gebeuren. Het vertelperspectief schiet dan opeens als een drone over het dorp om ons te laten zien hoe het volgende slachtoffer de hand aan zichzelf slaat. Het is duidelijk dat Caris voor zijn verhaal inspiratie heeft gezocht bij Amerikaanse highschooldrama’s zoals Gossip Girl en Pretty Little Liars. Op Bens school wemelt het van de bekende types: de beroepsroddelaars, de Achterblijvers, het schimmige, drugsverslaafde ex-vriendje, het groepje populaire doch leeghoofdige meiden (‘de Parkmeisjes’) en de scholieren die overal omheen fladderen en er koste wat kost bij willen horen. Ze zijn gemakkelijk te herkennen door hun eendimensionale karakters en geven het verhaal daarmee soms iets voorspelbaars. Je kunt bijvoorbeeld met gemak gissen wie het volgende slachtoffer van de geheimzinnige zelfdodingsvloek zal zijn. En ook het gebruik van andere tropen, zoals ouders die vroegtijdig terugkeren wanneer er stiekem een huisfeest wordt georganiseerd, worden niet geschuwd.
Eindoordeel
Toch doet dat alles weinig af aan de kwaliteit van dit debuut. Caris ontvouwt het drama met precisie en versnelt of vertraagt het tempo wanneer het verhaal erom vraagt. Zijn oog voor detail en de bij vlagen hallucinante beelden maken van Stenen eten een originele, lichamelijke roman. En daarbij is dit boek ook nog eens vreselijk grappig: ‘[Emma’s] ouders zijn een week naar de Seychellen om te kijken of ze elkaar daar misschien nog wel mogen, en dat is blijkbaar niet iets waarbij ze hun dochter kunnen gebruiken.’ Voor dit soort vondsten vergeef je het Caris dat zijn personages zichzelf net iets te vaardig psychologiseren.
Denk je aan zelfdoding en wil je met iemand praten? Of maak je je zorgen om iemand in je omgeving? Ga dan naar www.113.nl of bel 0800-0113.
Over de auteur(s)
