De voorstelling Jongensuren, gebaseerd op de het werk en leven van queer icoon en schrijver Andreas Burnier, gaat over de zoektocht naar de ik. Actrices Kirsten Mulder, Lulu Streefkerk, Anne-Chris Schulting en Hanna van Vliet nemen afwisselend de hoofdrol op zich. Ik sprak met regisseur Koen Verheijden over wie Andreas Burnier was, de zoektocht naar identiteit en keuzes in het maakproces van de voorstelling.
De hoofdafbeelding toont de vier actrices die Simone spelen in ‘Jongensuren’.
Van links naar rechts: Lulu Streefkerk, Hanna van Vliet, Kirsten Mulder, Anne-Chris Schulting.
Foto door Sanne Peper.
Wie was Andreas Burnier?
Andreas Burnier was een Joodse queer schrijver, die over nu nog actuele thema’s schrijft als identiteit en seksualiteit. Burnier was vooruitstrevend maar ook controversieel. Jongensuren is de theaterbewerking gebaseerd op Burnier’s werk. De voorstelling ademt de tijdsgeest, de dubbele moraal van de naoorloogse periode en de vrijheidsdrang van een jonge lesbische Joodse vrouw in een wereld waarin anders zijn wordt afgekeurd.
Een voorstelling over Andreas Burnier
Waarom heb je ervoor gekozen om een voorstelling over Andreas Burnier te maken? Hoe kwam je bij haar?
Ik kreeg een vraag van de toneelschuur om een voorstelling te maken. Ik wist al gauw dat i een boekbewerking wilde maken, dat had ik nog niet eerder gedaan. Ook wist ik dat ik graag iets met een queer schrijver wilde doen. Het liefst iemand uit Nederland. Binnen mijn werk zijn twee thema’s heel belangrijk voor me: hoe een oorlogsverleden verwerkt wordt en mijn queerness. Toen ik onderzoek ging doen, kwam ik vrij snel op Burnier uit. Ik kende haar eerst helemaal niet. Toen ik haar begon te lezen vroeg ik me af waarom ik haar nog niet kende, en waarom onze generatie haar nog niet kende.
In het leven van Andreas Burnier spelen de Joodse identiteit en het queer zijn een grote rol. Heb je bepaalde keuzes gemaakt over deze delen van haar identiteit in de voorstelling?
Ik wist dat ik het over deze twee thema’s wilde hebben. Hierbij sprongen Het jongensuur en Een tevreden lach er voor mij het meest uit, deze heb ik toen genomen als basis. Hoewel Een tevreden lach avontuurlijker, spannender en gevaarlijker aanvoelt, kon ik Het jongensuur niet loslaten. Daarom besloot ik uiteindelijk Een tevreden lach als rode draad te gebruiken en de oorlogsherinneringen, uit Het jongensuur erin te verwerken. De voorstelling is echter niet alleen gebaseerd op deze twee boeken, maar ook op Burniers autobiografie en ander werk.
Zoektocht naar identiteit
De voorstelling is een coming of age verhaal en gaat over de zoektocht naar identiteit. Welke delen van jezelf zitten in de voorstelling? Wat herken je van jezelf in Burnier?
Ze is wat jonger in de voorstelling dan ik – rond de achttien of negentien – dus ik herken meer van mijn eigen zoektocht van die leeftijd. Ik herken bijvoorbeeld de eerste keer verliefd worden, of de eerste keer seks met een man en daar dan ook van schrikken. En ook de zelfhaat herkende ik in Burnier. Je voelt toch dat je anders bent dan de rest. En je begrijpt niet waarom je wordt uitgesloten door anderen. Je blijft je dat de hele tijd afvragen. En je blijft het ook voor jezelf ontkennen, in de hoop dat het dan “goed komt”.
Burnier was niet teruggetrokken. Ze was best luidruchtig over dat ze lesbisch was. Toch is er een innerlijk conflict gaande. Kun je daar meer over vertellen?
Ik denk dat ze op latere leeftijd pas haar lesbische identiteit is gaan uitdragen. Ze was namelijk al op haar 23e getrouwd met een man. Haar debuutroman, Een tevreden lach, schreef ze pas toen ze 34 was. Wat interessant is, is dat haar boeken een heel mooi contrast vormen met haar privéleven. Ergens heeft ze gigantisch grote woorden en is ze best extravert in haar uitingen. Tegelijkertijd implodeert ze zodra ze in contact is met iemand. De weduwe van Burnier, Daniel van Mourik, is betrokken bij de voorstelling en vertelde dat Burnier heel verlegen was in het echt. Het is leuk om op die manier achter nieuwe dingen te komen, hoe zij Burnier kende.
Wat me heel erg trof was de zin waarmee de voorstelling begint: “Wie de ziel in wil, moet door de angst en door de leegte, door het niets om daar uiteindelijk zijn ik te vinden”. Waarom heb je besloten die zin zo prominent aan bod te laten komen?
We zien een personage dat door de angst, door de leegte, door het niets heen moet om daar uiteindelijk haar ik te vinden. Dus in die zin de zoektocht naar zichzelf. Ik vind het belangrijk om dat uit te lichten. Om aan het publiek te zeggen: “Zijn jullie er klaar voor? Dit is wat we gaan doen, we gaan met z’n allen door de angst heen.”
Keuzes in het maakproces
Andreas Burnier werd vaak controversieel genoemd, onder andere door haar meningen over het feminisme, abortus en euthanasie. Hoe ben je daarmee omgegaan in de voorstelling?
Ik was zelf ook heel benieuwd wat ik daarmee ging doen. Het heeft best lang geduurd voordat ik dat erin ging schrijven. Eerst had ik haar meer als een avonturier neergezet, en als een heel positief personage. Maar ze heeft ook een hele controversiële kant. Ik wilde dat op een bepaalde manier erin verwerken. Ik heb dat met het personage Ingrid gedaan. Toch vind ik het belangrijk om te belichten dat ze nog andere kanten heeft. Ze heeft bepaalde normen en waarden meegekregen die eigenlijk nog steeds in de maatschappij gelden, waarin we neerkijken op vrouwen. Ik denk dat die normen en waarden er deels voor zorgde dat ze een man wilde worden, zodat ze gelijk kon zijn aan een man.
Ik denk dat dit ook een vraag was die ze zichzelf veel heeft gesteld. En dat ze er rond haar dertigste achter kwam dat ze niet fysiek een man wilde zijn, maar wel dezelfde mogelijkheden wilde hebben als mannen. Ik denk dat dat een belangrijke nuance is.
De voorstelling gaat onder andere over haar studententijd. Ze studeert medicijnen en later filosofie in Amsterdam. Het lijkt alsof ze dan helemaal losgaat en zichzelf vindt. Maar op een gegeven moment belandt ze in een psychiatrische instelling. Kun je daar meer over vertellen?
Het is een combinatie van diverse factoren: haar lesbische geaardheid, haar worsteling met alcoholisme en haar ervaringen tijdens haar onderduikperiode. Die drie dingen ontploffen als het ware in haar hoofd en zorgen ervoor dat ze niet meer kan lezen. Daar begint het ook bij in de voorstelling. Uiteindelijk krijgt ze een epileptische aanval waardoor ze in een inrichting terechtkomt. Daar weet ze letterlijk niet meer wie ze is. Ze is al haar herinneringen kwijt. De zoektocht staat ook letterlijk even stil op dat moment.
Ik was nieuwsgierig naar je keuze voor het decor. Zit daar een specifieke gedachtegang achter?
Ja, zeker. Samen met de scenograaf Juul Dekker en lichtontwerper Niels Runderkamp zijn we heel erg aan het zoeken geweest naar hoe we de inrichting moesten vormgeven. In het begin hadden we de scène waarin het doek valt aan het einde van de voorstelling geplaatst, maar dat voelde niet goed. Uiteindelijk hebben we besloten om het doek te laten vallen in de scène waarin Burnier in de inrichting terechtkomt. Daarnaast vind ik het belangrijk dat we op een manier een beetje jaren 50 Amsterdam zouden vinden. In de boeken hangt zij enorm veel rond in bruine kroegen, dus ik wilde dat terug laten komen. Verder wilde ik ook graag dat de voorstelling zich afspeelt op een verhoging, zodat Burnier haar leven moet gaan vormgeven op een platform. Om die reden hebben we gekozen voor houten pallets.
Hoe hebben jullie als cast en crew samengewerkt? Hoe moet ik dat een beetje voor me zien?
We hebben het echt samen als team gedaan en gemaakt. Ik vind dat een hele fijne manier van werken. De acteurs en dramaturg Madelon Kooijman mochten alles tegen me zeggen en ideeën waren ook zeker welkom. Je voelt ook heel erg met deze productie dat de acteurs er heel veel liefde voor hebben, en dat ze er enorm achter staan. Het is heel fijn om met z’n allen aan de voorstelling te bouwen. Het was soms nog best een puzzel voor mezelf hoe ik verwarring bij het publiek kon voorkomen, aangezien de acteurs allemaal Simone spelen. Uiteindelijk hebben we dat kunnen oplossen met een projector en bepaalde handelingen in scènes.
Wat zou je queer jongeren van deze tijd graag willen meegeven?
De zin: “Je moet door de angst, door het niets heen om daar uiteindelijk je ik te vinden”. Queerness kan supermoeilijk zijn in de puberteit. Het was voor mij in ieder geval een hele ingewikkelde periode. Maar uiteindelijk opent het zich en komt er een nieuwe horizon. Het is ook gewoon veel leuker om queer te zijn dan hetero. Daar ben ik echt achter gekomen.
Jongensuren is nog te zien tot 12 januari 2025 in verschillende theaters in het land. Jongensuren speelt in Breda op 6 december en in Amsterdam op 7 en 8 december. Zie de website van ToneelschuurProducties voor meer speeldata en tickets.
Over de auteur(s)
