Hoe is het om als LHBT+’er te leven en geloven in een streng-christelijke omgeving? Die vraag staat centraal in de nieuwe serie Ken je mij? van de EO. In het programma schrijven homo- en biseksuele mannen en vrouwen elkaar brieven over hun ervaringen. Daarin vertellen ze over hun coming outs in gelovige gemeenschappen en de interne conflicten die daar nog bij komen kijken. Een heel welkom en nodig programma dus.
Homoseksualiteit op de kerkelijke agenda
De afgelopen jaren werd opnieuw duidelijk dat een groot aantal kerken in Nederland nog altijd niet openstaat voor mensen die niet-heteroseksueel/niet-cisgender zijn. In december 2018 ondertekenden Nederlandse orthodox-protestantse kopstukken, waaronder SGP-voorman Kees van der Staaij, de zogenaamde Nashvilleverklaring. In dit document verkondigden zij dat er in hun kerkbanken geen plaats is voor homoseksuelen en trans personen. Het manifest kon rekenen op een golf van kritiek en werd, geheel terecht, bestempeld als homofoob en transfoob. Afgelopen november was er de commotie rondom uitspraken van minister Arie Slob. Toen bleek dat een reformatorische school in Amersfoort ouders van nieuwe leerlingen een document laat tekenen waarin zij beloven homoseksualiteit af te wijzen. Minister van Onderwijs was van mening dat scholen om afkeuring van homoseksualiteit mogen vragen, mits ze toezien op een veilig leerklimaat. Slob, duidelijk niet bewust van het gegeven dat het één het ander compleet uitsluit, trok zijn woorden na felle kritiek in.
Anders dan deze twee affaires doen vermoeden, is de situatie voor christelijke LHBT+’ers er de afgelopen tijd niet alleen op achteruitgegaan. Volgens Trouw zette het verschijnen van de Nashvilleverklaring het onderwerp seksuele en genderdiversiteit opnieuw op de agenda, ook binnen orthodoxe en evangelische gemeenschappen. Daarmee heeft de verklaring misschien wel het tegengestelde bereikt en de homo-emancipatie binnen orthodox-protestantse kringen een duwtje gegeven. De Evangelische Omroep draagt daar met de docuserie Ken je mij? een steentje aan . In dit programma vertellen katholieke en protestantse homo- en biseksuelen hun persoonlijke, vaak schrijnende verhalen middels brieven aan elkaar en aan ons.
Roze brieven
In Ken je mij? worden iedere aflevering twee homo- of biseksuele mannen en vrouwen geïntroduceerd. Via een reeks brieven vertellen de deelnemers, die elkaar bij aanvang van de briefwisseling nog niet kennen, elkaar hun geloofsverhalen. Die geloofsverhalen lijken op elkaar in de zin dat beide briefschrijvers op een bepaald moment beseften dat hun geaardheid indruiste tegen de christelijke leer van hun gemeenschap. Voor de meesten van hen begon dat proces al vroeg. Tijdens hun jeugd merken ze dat ze anders zijn dan hun leeftijdsgenoten. Als ze er later achter komen dat dit gevoel te maken heeft met hun ‘afwijkende’ geaardheid, ontstaat er een intern conflict. Is hun geloof en seksuele identiteit wel verenigbaar? Hoe zal de omgeving reageren? Is er nog ruimte voor hen in de kerk als ze voor hun geaardheid uitkomen?
Hoewel er veel parallellen te ontwaren zijn in de verhalen van de deelnemers, laten de brieven ook zien hoe verschillend ze zijn. Deze verschillen hebben geleid tot uiteenlopende keuzes en levensstijlen. Waar de ene deelnemer bewust heeft gekozen voor een homoseksuele relatie, leeft de ander celibatair. En terwijl de een al tientallen jaren in dezelfde kerkbank zit, heeft de ander zijn heil gezocht bij een andere, inclusievere kerkgemeenschap. Ondanks hun uiteenlopende keuzes is er veel begrip en warmte tussen de deelnemers. Aan het einde van de aflevering ontmoeten ze elkaar – geheel coronaproof met een ellebooggroet – en vertellen ze elkaar wat de briefwisseling voor hen heeft betekend.
De eerste deelnemers
Wilco en Nicole bijten in aflevering één het spits af. In de eerste brieven stellen ze zichzelf aan elkaar en de kijker voor. Naarmate de penvriendschap vordert pellen de schrijvers steeds nieuwe lagen van hun persoonlijkheden en verhalen af. Wilco, een eenenveertigjarige Zeeuw, heeft zijn dorp en de bijbehorende gereformeerde kerkgemeenschap niet verlaten, ondanks het gegeven dat de gemeente geen ruimte biedt voor praktiserend homoseksuelen. Hij woont sinds zijn eenentwintigste op zichzelf en leeft celibatair. Daarover zegt hij: ‘Als ik kies voor een relatie, dus als ik verliefd zou worden op iemand en ik sta ervoor open en ik kies ervoor om daarin te stappen, dan sla ik een enorme breuk met mijn innerlijke geloofsleven.’ De leer van zijn gemeente vormt het fundament voor zijn bestaan en bepaalt Wilco’s geluk. Een relatie vormt voor hem maar een deel van zijn leven, terwijl het geloof bepalend is voor zijn hele zijn.
De vierentwintigjarige Nicole heeft een andere keuze gemaakt. Zij is biseksueel en woont samen met haar vriendin Linda. In tegenstelling tot Nicole is Linda dankzij diverse nare ervaringen met haar kerkgemeente niet meer gelovig. Ook Nicole leeft op gespannen voet met haar oorspronkelijke gemeente; een aantal leden is het namelijk niet eens met haar lesbische relatie. Nicole zet zich ook in voor de rechten van christelijke LHBT+’ers. Tijdens de aflevering zien we haar lesgeven op de Christelijke Hogeschool in Ede. Daar is ze gastdocent en contactpersoon van LHBTopdeCHE, een gemeenschap die LHBT+-inclusiviteit op deze gelovige school op de kaart probeert te zetten.
Wilco en Nicole mogen dan een keuze hebben gemaakt, uit de briefwisseling blijkt dat de zwarte kous daarmee nog niet af is. Wilco ervaart dat zijn situatie steeds onhoudbaarder wordt. In een van de brieven stelt hij zichzelf de vraag: ‘Wat zou het doen als er iemand in mijn leven komt die wel bij mij past? Die met mij verder wil? Het zal mij grote offers kosten. En ben ik dan gelukkig?’ Dat hij ooit heeft besloten celibatair te leven, betekent niet dat hij een sluitende beslissing voor de rest van zijn leven heeft gemaakt. Nicole heeft wel voor een relatie gekozen, maar ook zij mist iets. Ze heeft heimwee naar haar kerk, waarvan ze de mis vanwege de lockdown alleen digitaal kan volgen. In haar gemeente wordt ze dan wel afgewezen door een aantal leden, tegelijkertijd ziet ze de kerk nog steeds als het warme nest waarin ze is opgegroeid.
In de kerk en uit de kast
De complexiteit van de verhalen van Wilco en Nicole maakt Ken je mij? zo’n waardevol programma. Dit gaat over mensen waar we (lees: de opstellers van de Nashvilleverklaring, Arie Slob, maar ook de media) wel óver praten, maar die zelf zelden aan het woord komen. Hun openhartige brieven laten zien dat het wel degelijk mogelijk is om gelovig en LHBT+’er zijn. Dat lijkt zowel in christelijke gemeenten als in de queer community nog niet bij iedereen te zijn doorgedrongen. In de kerk en uit de kast sluiten elkaar niet uit. Een christen die erachter komt dat hij homoseksueel is, hoeft niet óf van zijn geloof te vallen, óf uit religieuze overwegingen te besluiten niets met die gevoelens te doen. Dat is wat deze verhalen laten zien.
Maar als we toch zout op slakken moeten leggen, zou Ken je mij? nog iets inclusiever hebben gekund. Het programma volgt bijvoorbeeld alleen cisgender personen, waardoor we christenen uit een beperkt deel van de LHBTI+-gemeenschap krijgen te zien. Daarnaast zou het mooi zijn als de makers op religieus vlak nog wat diverser hadden gecast. We volgen kandidaten met uiteenlopende christelijke geloven en hoewel dat op zich al heel welkom is, zou het nog mooier zijn als er op televisie ook meer ruimte wordt gemaakt voor de verhalen van queer moslims, joden en mensen met andere godsdiensten.
Ken je mij? is te zien op zondag om 17.45 uur bij de EO op NPO 2. Alle afleveringen zijn terug te kijken op de website van NPO Gemist.
Dit artikel is geschreven door een niet-religieus persoon die vanuit zijn perspectief gekeken heeft naar dit bijzondere programma. Binnenkort verschijnt er een stuk over dit programma vanuit het perspectief van iemand die wel religieus is.
Ben je zelf christen en op zoek naar een LHBT+-vriendelijke kerkgemeenschap in jouw omgeving? Kijk dan eens op de website van Stichting Wijdekerk. Daar lees je ook persoonlijke verhalen van christelijke LHBT+’ers.
Ben je islamitisch en LHBT+’er? Neem dan een kijkje op de website van Maruf, een platform voor queer moslims. Of lees een interview met een biseksuele moslima dat eerder op onze site verscheen.
Over de auteur(s)
